Collectie Charters
De chartercollectie is een database met de volledige collectie charters, ook wel oorkonden genoemd, die bij het Regionaal Archief Zutphen worden bewaard. De database wordt langzamerhand gevuld met scans, transcripties en de namen van de zegelaars. Hier vertellen we u wat een charter precies is en hoe u kunt zoeken in de collectie.
- Wat is een charter?
- Perkament of papier
- Zegel of handtekening
- Behoud en digitalisering
- Zoeken in de collectie
Wat is een charter?
Charters (spreek uit ‘sjarters’ in plaats van ‘tjarters’ zoals een vliegtuig) zijn akten, en worden ook wel oorkonden genoemd. De naam ‘charter’ is zeer waarschijnlijk afkomstig van het middeleeuwse woord voor oorkonde: ‘carta’. Oorkonden zijn vrijwel altijd voorzien van zegels van alle (rechts-) personen die de overeenkomst hebben gesloten. De overeenkomst gaat altijd over geld, goederen of rechten. De oorkonde diende als juridisch bewijsstuk. In de Middeleeuwen werden alle belangrijke zaken in een dergelijke akten vastgelegd; zaken als koop- of verkoop van grond, erfpachtovereenkomsten, rechten voor het heffen van tol of belastingen etc.
Perkament of papier
Een charter is meestal van perkament. Perkament werd meestal gemaakt van huid van schapen, kalveren of geiten. De huid werd behandeld met kalk, ontdaan van haar- en vleesresten, daarna gepolijst en vervolgens onder spanning gedroogd. Dit resulteerde in stevig blank, geel-wit materiaal waar op geschreven kon worden. Perkament bleef tot ongeveer het einde van de 14e eeuw de belangrijkste ondergrond voor geschriften. Vanaf die tijd begon het papier, dat vanaf de 11e eeuw ook in Europa werd ingevoerd, langzamerhand het perkament te vervangen. Papier had immers een snellere en vooral goedkopere productie. Voor de officiële documenten bleef het perkament nog lang in gebruik. Toen ook de handtekening juridisch gezien het zegel kon vervangen werden steeds meer akten ook op papier opgesteld. Perkament is sindsdien alleen nog maar in gebruik ten behoeve van ceremoniële stukken.
Zegel of handtekening
De charters zijn voorzien van één of meerdere zegels. Als er geen zegel(s) meer aanzitten is dat zeer waarschijnlijk omdat het zegel dan verloren is gegaan, niet om dat het niet gezegeld is geweest. De zegel werd gebruikt om het stuk te waarmerken, zoals wij nu een handtekening zetten. Een zegel is op zichzelf een enorme bron van informatie. Zegels worden dan ook gebruikt in vele takken van de historische wetenschap, zoals uiteraard oorkondeleer (diplomatiek) en zegelkunde (sigillografie) maar ook opschriftkunde (epigrafie), naamkunde (onomastiek), heraldiek en iconografie.
De zegels zelf zijn meestal van bijenwas gemengd met hars. In de middeleeuwen komen zeer veel rode en groene zegels voor. Het rood verkreeg men door de bijenwas te mengen met vermiljoen, menie of rode aarde, groen werd verkregen door toevoeging van kopergroen. Er zijn wel uitzonderingen op het gebruik van wassen zegels. Zo gebruikte de pauselijke kanselarij loodzegels en zijn er sporadisch goudzegels gebruikt door keizers in de 12e en 14e eeuw.
Behoud en digitalisering
In het depot van het Regionaal Archief Zutphen worden ruim 6000 charters bewaard. Ze liggen in speciale kasten met lades, in het archiefdepot, waar ze niet worden blootgesteld aan schadelijke invloeden, zoals vocht en licht. Door de charters te digitaliseren, zijn ze voor een groter publiek toegankelijk. Bovendien worden ze dan minder geraadpleegd op de studiezaal, waardoor ze beter behouden blijven voor de toekomst. Vrijwilligers maken de charters archief voor archief schoon, waarna ze foto's nemen. Ook de zegels worden schoongemaakt en van ieder zegel wordt een aparte foto genomen. In de collectie Charters zijn deze foto's te zien.
Zoeken in de collectie
Zoeken in de collectie Charters is momenteel nog niet eenvoudig. Dit komt, doordat de gegevens bij de charters nog niet volledig zijn. Het verzamelen van alle gegevens is veel werk. Door middel van de filters kunt u momenteel wel charters uit een specifieke periode of archief selecteren. Wanneer u in ons archievenoverzicht bijvoorbeeld een charter heeft gevonden, kunt u deze met archief- en inventarisnummer al wel terugvinden in deze collectie. Er wordt intussen hard gewerkt om aanvullende gegevens in te vullen, zoals de zegelaars, samenvattingen van de inhoud (regesten) en transcripties. In onderstaande tabel geven we een overzicht van de informatie die u uiteindelijk in de collectie kunt terugvinden.
Soort informatie |
Betekenis |
Compleet |
| Archiefnaam | Geeft de naam van het archief waar het charter bij hoort, met archiefnummer. In het archievenoverzicht vindt u de volledige inventaris van het betreffende archief. | Ja |
| Inventarisnummer | Nummer dat verwijst naar de plaats van het charter in het archief. | Nog niet, de charters uit archief 0191 Particuliere Charters hebben nog geen inventarisnummer. |
| Charternummer | Uniek identificatienummer | Ja |
| Regestnummer | nummerverwijzing naar een korte samenvatting van de inhoud. | Nee, regesten werden veelal opgemaakt voor oorkonden uit de Middeleeuwen. Van oorkonden na 1550 is vrijwel nooit een regest. |
| Regest | Korte samenvatting van de inhoud. | Nee. De beschikbare regesten zijn nu nog alleen opgenomen in het archievenoverzicht. |
| Aantal zegels | Geeft weer hoeveel zegels er oorspronkelijk aan het charter hingen | Ja |
| Zegelaars | De namen van de personen en instanties die hun zegel eraan hingen, met informatie over de staat van het zegel. | Nee, hier wordt hard aan gewerkt door vrijwilligers. |
| Schadebeschrijving | Geeft aan welke schade het charter heeft opgelopen. | Ja |
| Transcriptie | Letterlijke, getypte weergave van de tekst. | Nee, hier wordt hard aan gewerkt door vrijwilligers. |