Erfgoed van de week: Dicht bij het vuur

Als laatste tentoonstelling in de Vier Elementenreeks is onlangs in het Stedelijk Museum Zutphen Hete Vuren geopend door schrijver Tommy Wieringa. Enkele citaten uit zijn vurige laatste roman Nirwana zijn te lezen in de tentoonstelling, zoals: “Vuur is een goede knecht, maar een slechte meester.” Vuur is het begin en het einde van alles, zoveel is zeker; én vuur geeft stof tot nadenken. In Hete Vuren zijn naast de parels uit het Rijksmuseum ook tal van schilderijen en voorwerpen te vinden uit de eigen collecties. Voorwerpen die niet vaak of soms zelfs niet eerder het depot hebben verlaten. Zo zijn boven een zeventiende-eeuwse haardplaat een zestal haardstenen te zien, gemaakt van baksteen tussen 1500-1600.

Om de zachte bakstenen achterwand van de open haard tegen het vuur te beschermen werden dergelijke zeer hard gebakken stenen in de achterwand ingemetseld, in piramidevorm of baanvormig over de breedte van de roetbaan. Vaak waren ze voorzien van decoraties in reliëf, met bijvoorbeeld religieuze of politieke onderwerpen. In de zeventiende eeuw werden haardstenen vervangen door de gietijzeren haardplaat. In plaats van hout werden nu ook kolen en turf gestookt. Voor een betere trek werd de schouw kleiner en dus de achterwand heter. De muren aan weerszijden van de haardplaat werden bekleed met geglazuurde decoratieve wandtegels. Oude haardstenen werden vaak hergebruikt als gevelsteen om buitenmuren te versieren.

In de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw keert de open haard met haardstel terug in het Nederlandse interieur. Voor de gezelligheid of uit nostalgie, maar stoken met hout in haard en kachel is tegenwoordig gebonden aan wetgeving met regels over rendement en beperking van CO2-uitstoot.

Op de afbeelding een haardsteen uit de collectie van het Stedelijk Museum Zutphen.