Erfgoed van de Week: Geflest
Door Arjan den Braven (Team Archeologie)
Bij opgravingen voorafgaand aan de herinrichting van de IJsselkade hebben archeologen van de gemeente Zutphen de afgelopen jaren veel interessante ontdekkingen gedaan. In deze Erfgoed van de Week voor de verandering een van de jongste vondsten van nog geen zestig jaar oud. Het gaat om een Exota-limonadefles die hier vermoedelijk is achtergelaten toen in 1966 de oude basaltkademuur werd vervangen door een stalen damwand.
Exota-limonade
In 1923 bracht de voormalige bierbrouwerij De Kroon in Dongen een ‘limonadegazeuse’ op de markt onder de naam Exota. Na de Tweede Wereldoorlog werd de felgekleurde bruisende frisdank pas echt een begrip. Er was keuze uit de smaken champagnepils, cider, citroen, frambozen, sinaasappel en het iets duurdere vruchtenlimonade sinaasappel. Eind jaren ’60 liep de verkoop van Exota-limonade terug door de toenemende populariteit van Cola en lemon-lime dranken. Vanaf 1970 ging het bergafwaarts met het bedrijf door negatieve publiciteit in het VARA-televisieprogramma De Ombudsman waar Marcel van Dam – overigens ten onrechte – beweerde dat Exota-limonadeflessen spontaan konden exploderen. Drie jaar later was het bedrijf failliet. In 2015 is weer een herstart gemaakt en ligt Exota weer in schappen.
De fles
Terug naar de Exota-fles die direct achter de stalen damwand van de IJsselkade is gevonden. Het gaat om een zogenoemde ‘gezinsfles’ van 75 cl van kleurloos glas met een beugelsluiting zoals deze tussen 1948 en 1966 in productie is geweest. In 1967 werd die beugelsluiting vervangen voor een metalen schroefdop. De fles is oorspronkelijk 32,5 centimeter hoog geweest met een diameter van 7,5 centimeter. Op de buik staat in reliëf ‘(LIMONAD)E GAZEUSE / (E)xota / (GE)DEP. HANDELSMERK / INHOUD: 0,75 LITER’. De eveneens in reliëf aangebrachte zones met craquelé-achtige ribbels wekken de suggestie van een condens en een koele inhoud van de fles. Dan de hamvraag: hoe komt het dat de fles in stukken is gebroken? Het is natuurlijk mogelijk dat de fles is leeggedronken en simpelweg is weggegooid. Maar de beugelsluiting zit nog dicht: is de fles (met inhoud) wellicht kapot geslagen tegen de damwand om de nieuwe kade te dopen, net als bij champagneflessen bij schepen? Of zou het dan toch gaan om een spontaan geëxplodeerde fles?
Afbeeldingen:
- Foto van de op de IJsselkade opgegraven Exota-limonadefles uit 1966 (vondstnr. IJK2021.2).
- Advertentie voor Exota-limonade in de Katholieke Illustratie van 19 november 1966.