Erfgoed van de week: Zutphen en de Verlichting: Ds. Martinet

De Verlichting bracht in de achttiende eeuw nieuwe ideeën over wetenschap, en die vonden ook in Zutphen hun weerklank. Botanicus en medicus David de Gorter beschreef in 1781 de bloemen en planten in zijn Flora Zutphanica. Johannes Florentius Martinet, van 1775-1795 dominee van de Sint-Walburgiskerk, schreef geen geestelijke verhandelingen maar wetenschappelijke publicaties. Wereldberoemd werd zijn Katechismus der Natuur uit 1777-79, gericht op onderwijs van burgers en kinderen. De dominee, die dol was op veldonderzoek, sterrenkunde en elektrische proefjes, zag zijn onderzoek echter nog altijd in het licht van zijn nieuwsgierigheid om Gods schepping te begrijpen en te waarderen.

Martinet schreef zijn Katechismus in het koepeltje op de Bourgonjetoren. Het staat sindsdien bekend als de Martinetkoepel, alhoewel het in die tijd eigendom was van de familie Van Heeckeren. Martinet woonde zelf verderop in de Waterstraat.

In een “vraag en antwoordspel” (vandaar “Katechismus”) behandelt Martinet in vier delen de natuur. Daarbij heeft hij ook goed gekeken naar de vele grote en kleine bijzonderheden van de natuur in zijn eigen omgeving. Van verschillende vormen van sneeuwvlokken in zijn tuin tot markante overeenkomsten tussen verschillende zaden van verschillende planten. Zijn, haast wetenschappelijke, benadering van de natuur past erg bij de Verlichting. Het werk is in vele vertalingen over de hele wereld verspreid, tot bijvoorbeeld in Japan. Als dominee wilde hij uiteindelijk met deze kennis der natuur de Schepper van die natuur nog groter maken. Vanwege het grote succes van de volwassen editie van de Katechismus verscheen er al snel ook een editie speciaal voor kinderen. Op de titelpagina daarvan zien we de auteur en docent aan de IJssel kinderen vertellen over de natuur. De kinderen zijn in “volwassen” kleding gestoken, zoals in die tijd met name in de hogere klassen gebruikelijk was.

Het Stedelijk Museum Zutphen, waar  tot en met 15 september 2024 alles over Martinet te zien is in de tentoonstelling “Gedrukt in Zutphen”, toont hier ook de originele tekening van de titelpagina, heel bijzonder.

Afbeelding: J. Buys, Ontwerp voor de titelpagina van de Kleine Katechismus der Natuur voor kinderen, gewassen pentekening, 1779. (collectie Stedelijk Museum Zutphen)