Erfgoed van de week: Kinder- en centsprenten gedrukt in Zutphen

Door Christiaan te Strake

Al in de zeventiende en achttiende eeuw werd er regelmatig gebruik gemaakt van eenzijdig bedrukte prenten om onderwijs te geven aan kinderen. Aanvankelijk vooral godsdienst onderwijs en hadden de prenten meest religieuze thema’s. Later, tijdens de Verlichting, kwamen daar ook allerlei ‘wetenschappelijke’ thema’s bij zoals land- en volkenkunde en kennis van de natuur.

De eerste eeuwen werden de prenten vooral gedrukt door middel van houtsneden. Pas in de loop van de negentiende eeuw werd ook de steendruk (lithografie) een populaire druktechniek. Hiervoor werd goedkoop papier gebruikt en vaak goedkoop gemaakte houtblokken. Ook de inkleuring werd vaak eenvoudig gedaan door middel van onder andere sjabloontechnieken. Voor drukkerijen en uitgeverijen was het een mooie extra bron van inkomsten. De prenten werden vaak in grote oplagen gedrukt. Dat zorgde ervoor dat de prijs er prent erg laag gehouden kon worden; vandaar de naam ‘centsprent’.

Op de prent staat meestal de naam van de drukker/uitgever, soms met een reeksnummer. Als een wederverkoper of boekhandelaar een grote oplage bestelde, mocht vaak ook zijn óf haar naam er op gedrukt worden. Dus moeten we in de gaten houden dat niet altijd de naam op de prent die van de drukker is. Dit geldt ook voor de prenten uit Zutphen in de tentoonstelling Gedrukt in Zutphen (tot en met 15 september in het Stedelijk Museum te zien). De prenten werden zelden gedateerd, vandaar dat de aangegeven productiedata slechts de periode aangeven dat de drukker actief was. De belangrijkste drie drukkers in Zutphen waren W. en J. Hissink, Schillemans & Van Belkum en W.C. Wansleven.

Afbeelding: P.J. Brepols, centsprent “Landbeschryjfkundig Nieuwjaar, of zeden en gewoonten van de voornaamste volken der wereld […]”,1822-1833, bij Willem Hissink. (collectie Stedelijk Museum Zutphen)