Erfgoed van de week: Puddingfabriek De Padvinder
Door Ria Gresnigt
Dwalend door het centrum van Zutphen kan men op de Heukestraat een pakhuis passeren, met daarop de tekst "Puddingfabriek De Padvinder". Van 1933 tot aan 1963 was hier inderdaad een puddingfabriek of, om precies te zijn, een puddingpoederfabriek. Hier mengde men meel met smaakstoffen zoals cacao of vanille en een verdikkingsmiddel als maïzena. De uiteindelijke gebruiker lengde de poeder aan met suiker, liet dit geheel koken in de melk en vervolgens opstijven in mooie puddingvormen. Dat het koken van de poeder niet zo eenvoudig was, zullen velen van u zich nog met afschuw herinneren: klonten in de zondagse pudding.
Uitvinding puddingpoeder
 |
|
Een verpakking van het zelfrijzende bakmeel |
Het was de Engelse chemicus Alfred Bird die in 1837 puddingpoeder ontwikkelde door maiszetmeel (maïzena) als bindmiddel te gebruiken in plaats van eieren. Zo kon de pudding in poedervorm gegoten en verkocht worden. Aan het eind van de negentiende eeuw begonnen in Nederland de firma’s Polak in Wildervank en Honig uit Koog aan de Zaag met het maken van puddingpoeder. Al gauw kwamen er overal in het land lokale puddingpoederfabrieken.
De puddingpoederfabriek in Zutphen
De puddingpoederfabriek op de Heukestraat werd in 1933 opgericht door Gerrit (1897) en Johan (1903) Rietberg. De twee broers hadden in 1928 bij het overlijden van hun vader Johan sr. de groothandel in chocolade, koek, beschuit, biscuits en suikerwerken overgenomen met de panden Barlheze 17-21 en het pand Heukestraat 49. De puddingfabriek werd gevestigd aan de Heukestraat. Daar werden onder andere poeders gemengd tot vanillepudding, sinaasappelpudding, amandelpudding, citroenpudding, chocoladepudding, frambozenpudding, custard en griesmeel. Die puddingpoeders werden verkocht aan lokale winkeliers. Naast puddingpoeder verkocht ‘De Padvinder’ ook losse pakjes bakmeel, cacao, vanillesuiker en maizena.
‘De Padvinder’
De puddingfabriek bevond zich op de eerste en tweede verdieping van het pand. De begane grond werd gebruikt voor de bestelauto. Op de tweede verdieping bevond zich de meel- en mengzolder. Voor het mengen van een grote hoeveelheid poeder werd een houten mengmolen gebruikt. Vandaar werd de poeder in een grote voorraadbak gestort, die met een trechter uitliep op een vulmachine op de eerste verdieping. Die vulmachine woog de hoeveelheid puddingpoeder af, die vervolgens verpakt werd in een zakje. Een lijmmachine lijmde het zakje dicht.
De herkomst van de naam ‘De Padvinder’ is onduidelijk. Het is een merk waaronder al sinds 1911 reclame wordt gemaakt in regionale kranten, dus nog voor de oprichting van de puddingfabriek. Zo adverteert de Middelburgse Courant in 1911 voor Padvinder chocolade, de Arnhemse Courant in 1917 voor Padvinder koekjes en de Zutphense Courant in 1929 voor Padvinder pudding. De broers hebben waarschijnlijk met ‘De Padvinder’ een bestaand merk opgekocht.
De gebroeders Rietberg in oorlogstijd
In de oorlogstijd zijn beide broers actief geweest in het verzet. Broer Gerrit (bekend als ome Karel) was regioleider voor de landelijke organisatie voor Hulp aan Onderduikers. Hij was ook contactpersoon voor de ontsnapping uit bezet gebied van Engelse, Amerikaanse en Canadese vliegtuigbemanning en Franse krijgsgevangenen. Hij werd ik juni 1944 gevangengenomen en keerde pas in mei 1945 terug naar Zutphen. Voor zijn verdienstelijke werk kreeg hij diverse buitenlandse onderscheidingen.
Broer Johan (ome Jo) was ook direct betrokken bij het verzetswerk. Hij zocht onderkomens voor onderduikers, hielp met de verspreiding van bonkaarten aan onderduikers en verborg onderduikers in zijn eigen huis. Ook hij werd gevangengenomen en aan kwellende verhoren blootgesteld. Na een maand mocht hij weer naar huis. In tegenstelling tot zijn broer kreeg hij hiervoor geen onderscheidingen. In 1981, 36 jaar na de oorlog, schreef zijn vrouw hierover nog een verontwaardigde brief aan prins Bernard.
 |
 |
| Het gebouw van de puddingfabriek in de Heukestraat voor (1994) en na (2000) de restauratie. (RAZ 0144-0321) | |
De puddingfabriek na de oorlog
Voor de oorlog liep de puddingpoederfabriek van de broers goed, maar in de loop van de jaren vijftig begon het bergafwaarts te gaan met de fabriek. Om gezondheidsredenen stapte Johan Rietberg in 1962 uit de zaak. De fabriek stopte definitief eind 1963. De firma Siebers (oud papier en metalen) kocht het pand en nam het in gebruik als opslagruimte.
Meer informatie? Het artikel Puddingpoederfabriek ‘De Padvinder’ van Ger Rietberg (zoon van Johan) verscheen in het tijdschrift Zutphen 1998-4.