Erfgoed van de week: Risicokaart oorlogsresten, wat is er te zien? (3/3)
Door Jos van Dalfsen
Deze aflevering is een vervolg op de Erfgoed van de week van 22 januari 2025: Risicokaart oorlogsresten, de kaart uit 2016 (1/3) en 19 februari 2025: Erfgoed van de week: Risicokaart oorlogsresten, waarom updaten? (2/3). (tekst onder de slideshow)
Toen de geallieerden in september 1944 begonnen met Operatie Market Garden raakten de Duitsers in paniek. Ze konden de geallieerden ternauwernood stoppen bij Arnhem en toen die zich terugtrokken achter de Rijn waren de Duitsers ervan overtuigd dat zij daarna West-Nederland zouden bevrijden en dan vanuit het westen naar het oosten zouden optrekken.
Organisation Todt, vernoemd naar de oprichter Fritz Todt, werd daarop belast met de aanleg van een enorme linie langs de grote rivieren, waaronder IJssel, om de oversteek van de rivieren te bemoeilijken en de geallieerden zo tegen te houden. Langs de IJssel is bijvoorbeeld in de weilanden van de Mars, Helbergen en Bronsbergen een gelaagde linie aangelegd van vier tot zes parallelle loopgraven, met luchtdoelgeschut ertussen, erachter een grote tankgracht en daar weer geschutstellingen voor artillerie en luchtdoelgeschut achter. Al deze stellingen hadden als doel om elkaar dekking te kunnen geven om zo aanvallen over de rivier af te kunnen slaan en door de ligging in de verder lege weilanden zijn deze stellingen heel mooi zichtbaar op de luchtfoto’s.
Een tweede probleem waar de Duitsers mee zaten was de constante stroom aan luchtaanvallen die het transport over de weg bedreigden. Langs alle grote wegen de stad in zijn daarom mangaten graven. Deze zijn recent bij archeologisch onderzoek langs de Deventerweg nog waargenomen, maar nu op de luchtfoto’s is de werkelijke omvang van dit werk zichtbaar. Er zijn vele honderden mangaten gegraven langs de wegen en op strategische plekken.
En een derde element dat goed zichtbaar is zijn de inslagen van bommen en in sommige gevallen inslagen van V1’s. Deze beruchte Vergeldingswapens waren feitelijk sigaarvormige vliegende bommen. Ze hadden 850kg springstof aan boord, twee vleugels en een raketmotor. Ze werden afgeschoten op Londen en later ook op Antwerpen, maar waren notoir onbetrouwbaar, wat bijvoorbeeld blijkt uit de V1 die op 28 maart 1945 viel op Warnsveld en daarbij twaalf mensen doodde en 22 huizen verwoestte. Er zijn er meerdere binnen de gemeente Zutphen neergestort.
Al met al wordt het na de nieuwe inventarisatie mogelijk om een veel nauwkeuriger risicokaart op te stellen, zodat het werkelijke risico van een project veel nauwkeuriger kan worden ingeschat, onnodig onderzoek kan worden voorkomen en waarmee het ook beter mogelijk wordt om archeologisch onderzoek naar de relicten uit de oorlog uit te voeren.