Erfgoed van de week: De Beer langs de IJssel
Kaart met meerdere lagen
Kaart van het erfgoedcentrum Zutphen met de luchtfoto van Zutphen met daarover heen geprojecteerd de vestingwerken en het water. De dichte blauwen vlakken zijn bestaand water. De gestreepte vlakken zijn gedempte wateren. De rode cirkel geeft de locatie van de beer aan.
Kaart met MvC laag
Kaart van het Erfgoedcentrum Zutphen met de luchtfoto van Zutphen met daarover heen geprojecteerd de vestingwerken (fase 12 uitbreiding 1702 Linies van Van Coehoorn) en het water. De dichte blauwen vlakken zijn bestaand water. De gestreepte vlakken zijn gedempte wateren. De rode cirkel geeft de locatie van de beer aan.
Door Hilde Ploegmakers
Langs de IJssel ligt een bijzondere waterbouwkundige constructie: de beer. Geen dier, maar een slimme gemetselde waterkering uit de tijd van de vestingwerken.
Het water rond de vestingmuren was bedoeld als hindernis voor de vijand. Maar Zutphen ligt aan de IJssel — en je wilt natuurlijk niet dat de vijand zomaar via de rivier de gracht op vaart, in dit geval de Cabinetsgracht. Daarom werd er een beer gebouwd: een van de vele slimme onderdelen van de vestingwerken.
De beer kon niet open of dicht, maar was zó ontworpen dat hij moeilijk te passeren was. De bovenzijde is afgewerkt met een grote ezelsrug — een spits toelopende muur die het extra lastig maakte om eroverheen te klimmen.
En de naam ‘beer’? Die komt van het oude woord voor varken, vanwege de vorm: “gelijk den rugghe van een swijn”, schreef Simon Stevin al in de 17e eeuw.
Deze beer is onderdeel van de Linies van Van Coehoorn uit 1702 en bleef tot 1874 in functie. Daarna verviel de Vestingwet en kon Zutphen eindelijk uitbreiden. De gemeente kocht de vestinggronden van het Rijk en begon met stadsontwikkeling. Toch bleef een deel van het verdedigingswerk, zoals het hoornwerk, nog lange tijd in bezit van defensie. Rond 1925 verschenen hier de eerste woningen.
Maar waar is de beer nu dan?
Hij is nog steeds zichtbaar! Kijk goed langs de oever van de IJssel: daar steekt een schuine muur uit boven het water — dat is de beer. Op de luchtfoto zie je een rode stippellijn die het wandelpad aangeeft, en een gele lijn die de beer markeert. Een tastbaar stukje Zutphens geschiedenis, gewoon te bewonderen tijdens een wandeling.