Erfgoed van de week: Een oude kaart met twee boerderijen in Eerbeek
Door Klaas van der Wielen
De Sint Anthony Groote Broederschap is in 1451 opgericht met als doel het verlenen van hulp en ondersteuning aan de armen in Zutphen. De inkomsten bestonden uit giften en uit opbrengsten van bezittingen: woningen en boerderijen in en om Zutphen. In de zeventiende eeuw besloot de Groote Broederschap om het grondbezit te karteren (in kaart te brengen). In 1680 werd dat voor de twee boerderijen in Eerbeek als eerste gedaan: de goederen Illink en Wensink.
Illink en Wensink staan er gekleurd op
Cartograaf Jan van Gelder maakte de kaart waar deze twee boerderijen op staan: Illink ligt rechts van de windroos en Wensink links daarvan. Zoals veel kaarten uit die tijd is deze met veel precisie en gevoel voor presentatie getekend en ingekleurd. De belangrijke zaken voor de eigenaren van het grondbezit zijn er op aangegeven. Behalve het erf van de boerderijgebouwen zijn dat ook akkers, weilanden, erfbeplanting, bomen en wegen. De naam en oppervlakte van de afgebeelde percelen van Illink en Wensink staan in het fraai versierde kader. De cijfers verwijzen naar de gearceerde en gekleurde percelen van Illink. De percelen van Wensink zijn met letters aangegeven.
Voor geïnteresseerden in de geschiedenis van Eerbeek of de bewoners ervan is deze kaart (en de vier andere kaarten over Illink en Wensink) zeer interessant. De namen van de eigenaren van naastliggende percelen en boerderijen uit die tijd staan namelijk er ook op. Let wel op: bij alle vijf kaarten is het noorden onder.
Continuïteit van bezit
De Groote Broederschap kocht in 1516 het goed Ten Veen, dat later Wensink werd genoemd. Illink werd in 1552 gekocht. De continuïteit van inkomsten was voor de Grote Broederschap van groot belang. Daarom is het niet raar dat beide boerderijen na ruim 300 jaar nog steeds in hun bezit zijn.
Als de kaarten uit 1680 worden vergeleken met de kadastrale kaart uit 1832, dan zijn er weinig verschillen. Bijzonder, dat na 150 jaar vrijwel alle percelen nog in het bezit zijn van de Groote Broederschap en ook nog te herleiden zijn tot kadastrale kavelnummers! Het erf van het goed Illink bestond toen uit kavelnummers E 764, 765 en 766 en voor Wensink waren dat de nummers E 127, 129, 130, 132 en 133.
Verkoop in de 19e eeuw
Maar uiteindelijk kwam er toch een einde aan de band tussen de Groote Broederschap en de twee boerderijen in Eerbeek. Als eerste werd Illink in 1838 verkocht op een openbare veiling, omdat de opbrengsten steeds minder werden. De koper van het erf met de boerderij zelf was Hessel van Pannenkoek, papierfabrikant te Eerbeek.
Aan het eind van die eeuw werd Wensink van de hand gedaan. Nadat in 1887 al enkele percelen nodig waren voor de aanleg van de spoorlijn Apeldoorn-Dieren, werd de rest in 1898 ook op een openbare veiling verkocht. De boerderij en het erf ging naar Max Weber, hoogleraar Biologie die in het nabij gelegen Huis te Eerbeek woonde.
Van beide bezittingen van de Groote Broederschap zijn alleen de boerderijgebouwen zelf nog zichtbaar: Illink in de Smeestraat 5 en Wensink in Het Hungeling 2.
Fotobijschriften:
- Boven: Kaart uit 1680 van de boerderijen Illink en Wensink met een deel van hun landerijen (Foto SZU005000060, collectie Regionaal Archief Zutphen)
- Midden: Boerderij Illink in 2025. (foto door de auteur)
- Onder: Boerderij Wensink in 2025. (foto door de auteur)