Erfgoed van de week: Een vreemde pan

Tijdens een recentelijk bezoek aan het pand IJsselkade 27 werd een bijzondere pan aangetroffen die in de Gelderse Streek zeldzaam is. Het is een zogenaamde Lucas IJsbrandspan (zie afbeelding 1, 2 en 3).

Dakpannen maken een belangrijk onderdeel uit van een gebouw. Naast het vocht- en windvrij houden van huizen, hadden dakpannen ook een belangrijke rol in het voorkomen van brandoverslag en fungeerde het als statussymbool. Met de verstening van houten huizen, werden ook de (voornamelijk met riet en hout gedekte) gebouwen steeds meer voorzien van keramische dakbedekking. Enkel de welgestelden konden vroeger de daken van hun panden bedekken met natuurstenen leien.

De eerste pannen bestonden vermoedelijk uit holle en bolle pannen, daktegels of varianten hierop. Een tussenvorm was de quackpan die evolueerde tot de golfpan zoals de bekende oud-Hollandse pan. Vanaf de 19e en de 20e eeuw, mede aangejaagd door de industrialisatie, zien we een opkomst van andere bijzondere typen pannen zoals de Tuile-du-Nordpan, Kruispan, Muldenpan, Oegstgeesterpan en andere typen.

Lucas IJsbrandspan

De Lucas IJsbrandspan (zie afbeelding 1, 2 en 3) die we nu aantroffen werd gefabriceerd tussen 1880 en 1920 in Makkum en gaf het dakschild een schubvormig karakter. De pan was zeer stormvast en zorgde voor een goede waterafvoer. Omdat de pan zeer prijzig was, werd vaak maar een deel van een dak belegd. De naam is ontleend aan de vermoedelijk eerste fabrikant Lucas IJsbrands Britzel.

Men gaat er van uit dat deze pan, met name de ongeglazuurde gesmoorde versie, vooral in Friesland is te vinden. Ook zijn er enkele voorbeelden in Drenthe bekend. Het is niet bekend hoe de pan in deze streek terecht is gekomen. Wellicht dat de eigenaar of de aannemer een netwerk had in het noorden of dat ze afkomstig waren van een ander gebouw. Enkel een deel van het dak is belegd met deze bijzondere pan, het overige deel is vooral bedekt met (oranje en gesmoorde of grijze) Muldenpannen (afbeelding 4).

De firma Draisma en De Vries te Achlum maakte vergelijkbare pannen, maar dan kleiner en dunner. Ook had deze een net iets andere vormgeving met meer ronde vormen. Daarom gaan we er vanuit dat de pannen op de IJsselkade 27 tot de Lucas IJsbrandspan behoren. Wellicht dat een blik op de achterzijde van de pan een definitief antwoord biedt, aangezien de producent veelal zijn naam hierin liet stempelen. De pan is vanwege zijn zeldzaamheid in deze regio van hoge monumentale waarde.