Erfgoed van de week: Japanse soja in Zutphen

Japanse sojaflessen in Zutphen? Deze twee bijzondere flesjes zijn in november aan het archeologische depot van de gemeente Zutphen geschonken. Het betreffen twee flessen voor soja, afkomstig uit Japan. Gevonden in Zutphen. Ze zijn zeer duidelijk herkenbaar aan het opschrift “Japan Shoyu” en vormen een onderdeel van eeuwenlange handel tussen Nederland en Japan.

Sojasaus wordt gemaakt van gefermenteerde sojabonen met geroosterd graan en is een smaakmaker die al vanaf de vroege achttiende eeuw naar Nederland werd geëxporteerd. Nederland had van 1641 tot 1859 als enig westers land een unieke handelspositie in Deshima, het huidige Nagasaki en had op die manier een monopolie in de handel van sojasaus. Vanaf het midden van de negentiende eeuw wordt de monopoliepositie aangetast en onder militaire druk vanuit de Verenigde Staten wordt uiteindelijk de handel op Japan vrijgegeven.

Vestingwet

In Nederland werd juist in die periode, in 1874 om precies te zijn, de Vestingwet opgeheven en kon Zutphen de vestingwerken eindelijk gaan benutten voor andere doeleinden. Op de plek van de latere Jan Vermeerstraat ontstond op een oud lunet in 1880 een vuilstortplaats. Daar werden grote hoeveelheden stadsafval gedumpt. Vanaf 1925 werd de locatie minder gebruikt, omdat men namelijk de buitenste grachten van de stadsverdediging gingen gebruiken als dumplocaties. Dit was onder andere bij de oude jeugdgevangenis. Vanaf 1930 is de stortplaats aan de Jan Vermeerstraat dan ook definitief gesloten.

Deze twee flesjes behoren tot de jongere flessen die grofweg vanaf 1920 worden geproduceerd. Bij een onderzoek naar een grote vuilstortlocatie in Arnhem daterend tussen 1900 en 1920 zijn tachtig Japanse soja flessen gevonden, maar deze types zijn er niet aangetroffen. De flesjes zullen dan ook tussen 1920 en 1930 op de vuilstort aan de Jan Vermeerstraat terechtgekomen zijn.

Karakters

Van één flesje zijn de karakters goed te lezen. Boven de cirkel staat brand/trademark. Binnen de cirkel staat het badgenummer, 4101, en eronder staat de inhoud omschreven. Links shoyu (soja) in het Japans en rechts Nippon (Japan). Het opschrift was dus functioneel: een merknaam gevolgd door een batchnummer en vervolgens de inhoud en herkomst. Het “etiket” van het tweede flesje is slechter gedrukt, maar zal grofweg hetzelfde omschrijven met daarbij een landschap en de berg Fuji. De gebruikte karakters bevestigen de datering, ze zijn namelijk vooroorlogs.