Erfgoed van de week: Monumenten in het nieuws, of nieuws in monumenten?
Om de monumentale waarden van oude panden te kunnen bepalen is historische documentatie van cruciaal belang. Naast het aflezen van historische bouwsporen, kunnen we aan de hand van schriftelijke bronnen meer te weten komen over de bouwgeschiedenis van monumenten. Deze bronnen vertellen bijvoorbeeld hoe het pand werd gebruikt, wie er hebben gewoond en wanneer verbouwingen plaatsvonden. Te denken valt aan verpondingsboeken, transportakten, notariële en rechtelijke stukken, kadastrale gegevens en bouwtekeningen. Soms kunnen ook kranten helpen bij het bepalen van de historische waarden, maar niet op een manier waarop wellicht wordt gedacht.
Vroeger hadden bewoners van historische panden vaak te kampen met spleten waarlangs tocht, geluid, geuren en stof in het pand werd verspreid. Uiteraard kon dit met dure bouwmaterialen worden dichtgemaakt, maar soms kozen bewoners voor een eenvoudiger en vooral goedkoper oplossing: De kieren werden dicht gepropt met allerhande materiaal zoals oude doeken, natuurlijke of dierlijke materialen of… kranten.
Deze kranten bieden de onderzoeker een interessante handvat om vermoedens over bepaalde verbouwingen te kunnen staven. Vaak blijkt bij het uit elkaar nemen van een krantenprop dat de datum nog bovenaan te lezen valt. Uiteraard is het geen nauwkeurige onderzoeksmethode. Een eigenaar kan bijvoorbeeld jarenlang kranten hebben verzameld en deze willekeurig door de jaren heen hebben gebruikt om naden dicht te stoppen. Soms komt een jaargang echter exact overeen met een verbouwing waarvan een schriftelijke bron bestaat of kan de plaatsing van de kranten tussen opéénvolgende bouwsporen chronologisch worden geplaatst.
Tijdens een recentelijk bezoek aan een rijksmonument in de Turfstraat kwamen medewerkers van de gemeente zo’n krant tegen. Hij was aangebracht tussen de kelder en de vloer. Toen de krant werd opengevouwen was de jaargang nog afleesbaar: Dinsdag 28 november 1978. Deze krant heeft hier dus 42 jaar gezeten. De datum kwam precies overeen met een verbouwing uit die tijd. De bouwtekeningen waren niet helemaal duidelijk over een bepaalde aanpassing in het pand, echter met de wijze waarop de krant was aangebracht was er voor de bouwhistoricus een duidelijke relatie te leggen met de verbouwing uit 1978.
Historische kranten komen we ook op andere plekken tegen. Op afbeelding 2, die is genomen in een pand aan de Zaadmarkt, is bijvoorbeeld een zogenaamde Brabantse wand te zien. Een Brabantse wand werd toegepast bij m.n. niet dragende scheidingswanden en bestond uit houten regelwerk met daarop aangebracht riet met stucwerk. In dit geval zal de krantenlaag hebben gediend om een betere ondergrond te bieden voor de later aan te brengen behanglaag.
Dergelijk krantenproppen vormen dus interessante bronnen en blijven idealiter op de plek waar ze gevonden zijn of worden gedocumenteerd zodat deze kennis voor toekomstig onderzoek behouden blijft.