Erfgoed van de week: Hoedengeld

Inventarisnummer 114 van het archief van de Sint Anthonie Kleine Broederschap heeft een merkwaardige beschrijving: “Lijsten van hoedengeld, 17e eeuw.” Zo’n beschrijving roept natuurlijk vragen op. Want wat is nou hoedengeld? Voordat die vraag wordt beantwoord, moet eerst iets worden verteld over deze broederschap.

In 1863 werd de huidige en officiële naam vastgesteld: Sint Anthonie Kleine Broederschap. Daarvoor – al in de vijftiende eeuw! - stond het bekend als Sint Anthonis Schutterie. Daarmee wordt de functie van het gilde al een stuk duidelijker. Het gilde is te beschouwen als een opleidingsplaats voor stadsschutters en het was gewijd aan de toentertijd populaire Sint Anthonius Abt.

Na de Reformatie veranderde de functie van het gilde. Niet langer was het een schuttersgilde maar legde het zich uitsluitend toe op de liefdadigheid. Die liefdadigheid uitte zich in uitdelingen of preuvingen aan de armen in de stad. Zij kregen bijvoorbeeld brood en boter en met hoogtij- of feestdagen spek en vlees. Dat vond allemaal plaats in de Sint Walburgiskerk.

En dan het hoedengeld. Leden van het gilde droegen een uniform (ook wel kovel genoemd) met een zilveren Antoniuskruis en in de begintijd ook wel een hoed of een kap. De aanschaf van deze kostbare kledingstukken werd voorgeschoten door het gilde. De afbetaling van het uniform noemde de penningmeester het hoedengeld. Familie van overleden gildeleden moesten de hoed teruggeven aan het gilde of 5 gulden betalen als zij hem wilden houden. Deze administratie werd op de lijsten van hoedengeld nauwkeurig bijgehouden.

Op de foto zien we zo’n lijstje. Er staan betalers op en wanbetalers. Het papiertje is flink beschadigd en ooit hersteld door er steviger papier tegenaan te plakken. Dat laatste heeft er voor gezorgd dat het papier wel bij elkaar bleef maar ook dat het papier is gaan trekken en nu voor een fraaie stervorm zorgt.

Van het broederschap zijn gildeboeken met ingeschreven leden. De lijsten met hoedengeld vormen daarop een aanvulling. Mogelijk vertellen zij iets over de kredietwaardigheid van de leden.

Boek over het broederschap

Meer weten over het Sint Anthonie Kleine Broederschap? Lees dan bijvoorbeeld het boek De Sint Anthony Broederschappen in Zutphen, een aanvulling van Jaap Riemens (Zutphen, 2003).

(Foto collectie Erfgoedcentrum Zutphen)