Erfgoed van de week: De schriftjes van Dorcas
Als onderzoeker heb je maar geluk als de familie of persoon die je onderzoekt welgesteld is. Van deze personen vinden we boedelinventarissen en koopakten, soms zelfs complete familiearchieven met dagboeken en reisjournalen. Met die archiefbronnen kan een kleurrijk beeld van een persoon worden geschetst. Voor minderbedeelden geldt dat allemaal niet. Zij lieten veel minder sporen na in de archieven.
In Zutphen is echter een reeks aantekenboekjes bewaard gebleven die onderzoekers meer vertellen over het leven van minderbedeelden. Die boekjes zijn opgenomen in het archief van Damesvereniging Dorcas. Deze Zutphense damesvereniging bestond van 1844 tot 1927. De afgelopen maanden hebben de vrijwilligers van het Regionaal Archief Zutphen alle boekjes gescand en op de website gezet.
In de boekjes staan aantekeningen van huisbezoeken die de gegoede Dorcas-dames brachten aan de thuiswerkende naaisters. De naaisters kregen in de wintermaanden thuiswerk aangeboden en met het geld dat zij daarmee verdienden, konden zij via Dorcas goedkoper aan kleding komen. Wel moesten zij toelaten dat er regelmatig een bezoek werd afgelegd waarbij adviezen werden gegeven over hun leefwijze. Hier stuiten wij op het 19de-eeuwse fenomeen van “volksverheffing”; bedeling alleen is niet meer voldoende. Dat juist vrouwen zich met deze bezoeken inspanden, is kenmerkend voor deze periode. Immers zijn het de vrouwen die geacht werden zich te bemoeien met thema’s als huishouden en opvoeden.
Grote, persoonlijke ontboezemingen hoeven we niet te verwachten in de boekjes. Wel staan heel beeldend de leefomstandigheden van de arme Zutphenaren beschreven. Die omstandigheden zijn soms heel erg slecht: “Vrouw (…) is sinds 1888 weduwe; haar man had een flinke verdienste bij den wagenmaker Van Gulik, doch de drank verhinderde alle welvaart in dit huishouden. Ook was de vrouw zwak, daarbij slordig: zij verloor zeer veel kinderen, thans heeft zij er nog drie over.” In augustus 1890 volgt: “Niets bijzonders te melden: (zoon) Jakob past zeer goed op, doch is zeer zwak van gestel. Lena (dochter) gaat nu naar school. De klompenverkoop geeft niet veel.”
Met het scannen van de boekjes is beoogd deze unieke bron voor iedereen toegankelijk te maken. Het is zeker niet de bedoeling om mensen of families te beschadigen en uitdrukkelijk moet worden vermeld dat alle genoemde personen allang zijn overleden. Het Dorcas-archief met zijn schriftjes is een belangrijke onderzoeksbron voor het thema Sociale geschiedenis van Zutphen in de negentiende eeuw. Bij het Erfgoedcentrum Zutphen staat dit thema in 2021 centraal. De komende maanden zullen wij u meer vertellen over de activiteiten die worden georganiseerd.
De Zutphense Dorcas is overigens niet verwant aan de Dorcas-acties en –winkels die er vandaag de dag nog zijn. Wel lieten en laten beide christelijke organisaties zich inspireren door de Bijbelse persoon Dorkas, een vroege volgelinge van Jezus. Zij stond bekend om haar hulp aan de armen.