Erfgoed van de week: Een schoorsteen als reclame
Een hoge schoorsteen kom je in de contreien van Zutphen en Lochem nauwelijks nog tegen. Laat staan eentje die nog rook uitstoot. Dat was ruim honderd jaar geleden wel anders. Toen was het zelfs mode om reclame te maken met een dampende schoorsteenpijp! Kijk maar eens naar deze brieven van Eugen Hoefling, de trotse eigenaar van een chemische fabriek in Lochem.
Het briefhoofd
Halverwege de negentiende eeuw kwam het voorbedrukte papier in zwang. Papier werd namelijk goedkoper, druktechnieken steeds geavanceerder en het handelsverkeer uitgebreider. Een brief met daarop alvast een hoop bedrijfsgegevens bedrukt, bleek erg efficiënt. Van de brieven met bovenaan zo’n briefhoofd, zijn die van de sector industrie en nijverheid het meest imponerend. Soms bedekken ze wel de helft van de brief, want het hele fabrieksterrein moest erop!
Rokende schoorstenen
Er zijn verschillende publicaties en studies over dit typische verschijnsel verschenen. Daaruit blijkt dat zo’n industrieel briefhoofd vaste kenmerken had. Meest opvallend zijn vaak de schoorstenen met flinke rookpluimen. Die schoorstenen duiden op voorspoed, activiteit en werkgelegenheid. Verder zien we vaak een opgeruimd fabriekscomplex dat orde uitstraalt. Elementen die duiden op een activiteit en vooruitgang worden benadrukt. Zo staan er vaak treinen en schepen bij het fabrieksterrein afgebeeld. Storende elementen (arbeiders! afval!) zien we natuurlijk niet. Vaak werd het landschap rondom de fabriek weggelaten om zo nog meer accent te leggen op het complex zelf. Lithografen maakten gebruik van het kikker- of vogelvluchtperspectief om de fabriekscomplexen groter en imposanter te maken. Luchtfotografie kon nog niet worden toegepast. Om nog meer vertrouwen te winnen werden erkenningen en stichtingsjaren vermeld. Een erkenning zegt iets over de deugdelijkheid en kwaliteit van de onderneming, zeker als deze ook nog internationaal of koninklijk was.
Compositie belangrijker dan waarheid?
De studies buigen zich ook over de vraag of de afgebeelde complexen overeenkwamen met de werkelijkheid. Op basis van vergelijking met bijvoorbeeld foto’s en brandverzekeringsgegevens blijkt dat toch niet altijd het geval. Vaak klopt de omvang van het complex wel maar de indeling niet. De indeling werd nogal eens gemanipuleerd omwille van een fraaiere compositie. De briefhoofden van Eugen Hoefling bevatten alle hierboven beschreven kenmerken, alleen de tweede afbeelding wijkt af. Foto’s van het bedrijf zijn er niet en de krantenadvertenties geven alleen tekstinformatie. De voorstellingen op deze brieven zijn daarom erg informatief.
Eugen Hoefling
Hoefling (of Höfling) was een van oorsprong Duitse ondernemer die zich in 1885 in Lochem vestigde en een lijmfabriek van Marinus Naeff overnam. Met ongekende energie bouwde Hoefling het complex uit. De afbeeldingen getuigen hiervan. In 1899 verkocht Hoefling zijn fabriek en enkele jaren later verhuisde hij terug naar Duitsland. De Hoeflingweg, gelegen op het voormalige fabrieksterrein, herinnert aan zijn avontuur in Lochem.
(Naschrift: Toevallig trok Hoefling vorig maand ook al de belangstelling van het Historisch Genootschap Lochem-Laren-Barchem. Op het straatnaambordje ontbreekt het sterfjaar van Hoefling. Het genootschap doet onderzoek.)