Erfgoed van de week: een bijzondere plaquette uit Dülmen

Waar nu de fraaie aanlegplaats voor de fluisterboten aan de Rijkenhage ligt, bevond zich vanaf 1343 het vrouwenconvent het Rondeel. Dit was een convent voor rijke dames, vaak zelfs uit de adelstand. We weten niet precies tot wanneer het convent heeft gefunctioneerd: na de Reformatie was er, zoals gebruikelijk was, een “sterfhuisconstructie”. Dat hield in dat de dames er konden blijven wonen, maar dat er geen nieuwe dames meer bij kwamen. Waarschijnlijk is de laatste dame pas na 1600 overleden.

Bij archeologisch onderzoek van de strook op de zuidelijke Berkeloever werden natuurlijk ook resten van dit convent terug gevonden. Een daarvan is een deel van een rechthoekige pijpaarden plaquette. Oorspronkelijk zal het object ca. 25 x 16 cm hebben gemeten. Het geheel is gevat binnen een lijst met zespuntige sterren. Hoewel er maar een klein fragment (7,5 x 6 cm) bewaard is gebleven, is de voorstelling onbetwistbaar te duiden: de zweetdoek van Christus, de Vera Icon, de “ware afbeelding”, gedragen door de heilige Veronica (Vera Icon verhaspeld).

Dit is een zeer belangrijk reliek waarop het ware gelaat van Christus zou staan, ontstaan toen hij zijn gezicht afwiste tijdens de kruisgang. Hierdoor wist de middeleeuwer precies hoe Jezus eruit zag. Het reliek wordt bewaard in de Sint Pieter in Rome, Hoewel de steden Milaan, Jaén en Manoppello ook claimen in het bezit te zijn van de doek. Iconografisch wordt het hoofd van Christus met doornenkroon meestal afgebeeld op het doek dat wordt vast gehouden door St. Veronica.
Zo ook hier: we zien een doek met wapperende zijkant en een langharig hoofd. Achter het doek zien we een gewaad: dat van Veronica. Dergelijke plaquettes konden al dan niet beschilderd worden en werden met meerdere tegelijk ingebouwd in altaarkasten of ze werden als solitair devotieobject in een houten lijst tentoongesteld.

Pijpaarden afbeeldingen van het Vera Icon zijn zeldzaam. We kennen een vergelijkbare afbeelding uit de waterburcht in Pietersheim bij Lanaken uit ca. 1574. Deze wijkt stilistisch echter af. Een waarschijnlijkere associatie is de werkplaats van het Karthuizerklooster Weddern in Dülmen, waar in de 16e eeuw heiligenplaquettes werden vervaardigd met vergelijkbare lijsten met sterren. Dit klooster ligt iets ten zuiden van Billerbeck, waar de Berkel begint. De namen van degenen die de pijpaarden reliëfs maakten zijn overgeleverd, één ervan heet Jacob van Zutphen (1508-1552).

Een andere connectie van het convent met de stad Dülmen zien we terug in een munt, een 4-pfennigstuk, daterend uit 1590. Dit is een munt uit de eerste serie die hier ooit is geslagen en het enige exemplaar uit Zutphen. Voor zover ons bekend zelfs het eerste exemplaar dat überhaupt ooit in Nederland werd gevonden. De stad Dülmen werd in 1590-91 ernstig geteisterd door Nederlandse en Spaanse soldaten die hier doortrokken, inkwartierden of zich verschansten. Vanwege het uitblijven van soldij werden de stad en het klooster flink geplunderd.

Wat de precieze relatie van het convent met de stad Dülmen was, is onduidelijk, maar het is opvallend dat beide objecten de eerste uit deze stad zijn die in Zutphen zijn aangetroffen. Mogelijk zijn er in de archieven nog aanwijzingen te vinden voor de mogelijke connectie tussen beide kloosters...