Erfgoed van de Week: Transfix
De meeste spellingscontroles trekken vast en zeker een rood gekarteld streepje onder het woordje transfix. Heel vaak wordt dit woord dan ook niet gebruikt. Behalve als je je begeeft in de wereld van de middeleeuwse oorkonden en charters. En daarvan hebben we er in Zutphen wel meer dan 6.000! Afgelopen november maakte u kennis met de zijden zegelstaart, nu zetten we het transfix in de schijnwerpers.
Wat is een transfix?
In het woord transfix herkennen we de Latijnse woorden trans (door/heen) en fixum (vastmaken). Het Lexicon voor archiefterminologie heeft de volgende definitie voor ons in petto: “een transfix is een charter waaraan een of meer bestaande charters zijn bevestigd door de nieuwe zegelstaart voor de aanhechting van het zegel door de zegelstaarten van de bestaande charters te steken”. Dat vraagt om nadere uitleg.
Een charter is een oorkonde op perkament en voorzien van een zegel. Vaak hangt dat zegel vast aan een strook perkament dat voor een groot gedeelte van de onderkant is afgesneden. Soms wilde men dat charters bij elkaar bleven zodat de afspraken over bijvoorbeeld een lening inzichtelijk bijeenbleven, net zolang tot de aflossing helemaal was voldaan. Net als bij onze e-mails waar de eerste vraag en het laatste antwoord heel handig bij elkaar staan!
De techniek die men bedacht voor het bundelen van de charters was het transfigeren. Door het jongste charter pas te bezegelen als hij door de andere was gestoken, was er een garantie op de rechtsgeldigheid. Soms gebruikte de archivaris het woord transfix alleen voor dat laatste, rechtsgeldige charter.
Lastige objecten
Een bundel met getransfigeerde charters telt vaak twee of drie charters, maar in uitzonderlijke gevallen wel zeven stuks of iets meer. Voor de opberging, raadpleging en fotograferen is zo’n bundel een lastig object. Ontvlechten - laat staan afknippen - van de zegelstaarten is natuurlijk uit den boze en dus moet er voorzichtig worden geopereerd. Met de boek- en papierrestaurator hebben wij gelukkig een specialist in huis.
Ook bij het beschrijven van de transfixen stuit de archivaris op problemen. Een transfix is een bijzonder charter en voor de telling en de controle is eenduidigheid in beschrijving gewenst. Daarom beschrijven archivarissen deze bijzondere charters liever als “getransfigeerd charter”. Daarmee verdwijnt het mooie woord transfix steeds vaker uit onze collectiebeschrijvingen.
Transfixen bij het RAZ
Bij het RAZ hebben we tientallen transfixen. Veel daarvan zijn er, ondanks de genoemde handicap, al gefotografeerd. Door in de charterbank het trefwoord transfix of getransfigeerd(e) in te tikken, kunt u ze tot in detail bestuderen. Bij de beschrijving is duidelijk gemaakt welke charters door elkaar gestoken zijn en bij elkaar horen. De fotograaf maakte voor u nog wat extra detailfoto’s. Die ziet u in de diapresentatie bij dit artikel.