Erfgoed van de week: Geen peil op te trekken? Deel 4: de grens is bereikt!
Het pinksterweekend was nog maar net afgelopen of het was weer zover: archeologen van de gemeente Zutphen kregen ’s ochtends vroeg een telefoontje van uitvoerder NTP of ze even polshoogte konden nemen aan de IJsselkade. Er was bij graafwerkzaamheden opnieuw een peilschaal, waarmee in vroeger tijden de waterstand van de IJssel kon worden afgelezen, aan het licht gekomen. De toegesnelde archeologen deden vervolgens nóg een belangrijke ontdekking…
In het westelijke dijktalud direct onder het IJsselpaviljoen zat tot begin vorige week een dichtgemetselde en deels met onkruid bedekte put waarvan eigenlijk niemand zich afvroeg waartoe die diende. In het kader van herstelwerkzaamheden aan de dijk moest dit vervelende ‘obstakel’ van Rijkswaterstaat worden geruimd, maar de kraanmachinist van uitvoerder NTP ging desalniettemin voorzichtig te werk. Nadat de recente afdichting was uitgebroken, kwam aan de binnenzijde van de put een fraai geëmailleerde ijzeren peilschaal tevoorschijn die de archeologen vervolgens verder met de hand hebben uitgegraven.
Het gaat om een zogenoemde vervangschaal die bij hoogwater kon worden gebruikt als de ‘echte’ peilschaal in de IJsseltrappen helemaal onder water was gelopen. Leuk detail is dat de hoogteaanduiding van 7 meter op een rood met wit geëmailleerd plaatje staat weergegeven dat los kon worden ingeschoven in de vervangschaal. Datering: vermoedelijk 1892. Op dinsdag 30 augustus dat jaar werd namelijk direct naast de oude hardstenen peil- en vervangschaal uit 1868 een nieuw geëmailleerd exemplaar geplaatst volgens het Normaal Amsterdams Peil (NAP). De oude hardstenen vervangschaal zat ingemetseld in de uit basaltzuiltjes opgetrokken achterkade op een hoger gelegen deel van de IJsselkade. Op een zeker moment – vermoedelijk met de bouw van het oude IJsselpaviljoen in 1958 – is de achterkade vernieuwd en is de geëmailleerde vervangschaal op vrijwel dezelfde plek (en op de correcte hoogte volgens het NAP) weer aangebracht in een nieuw gemetselde baksten put die met een gietijzeren buis direct in verbinding met de IJssel stond.
Naast de vervangschaal deden de archeologen nóg een interessante ontdekking. Aan de binnenzijde van de met cement waterdicht gemaakte bakstenen put zat een geel met zwart geëmailleerd plaatje vastgeschroefd met een naar beneden wijzende pijl en de tekst ‘GRENSPEIL’. De onderzijde van dit plaatje bleek te zitten op 7,227 meter +NAP. Het geeft het Zutphense grenspeil aan: het peil dat gemiddeld eens per vastgestelde periode (vermoedelijk eens per twee jaar) ter plaatse door een hoogwater werd bereikt of overschreden. Als de IJssel deze hoogtegrens bereikte, wist men dat Zutphen figuurlijk gesproken de borst kon natmaken en de nodige voorzorgsmaatregelen diende te nemen voor (verder) hoogwater.
Te zien tijdens Archeologiedag op 18 juni
Na documentatie moest de bakstenen put met de peilschaal en het grenspeil wijken in een nieuwe strijd tegen het water. De geëmailleerde peilschaal en het plaatje dat het Zutphense grenspeil aangaf, zijn natuurlijk wel door de archeologen veilig gesteld. Tijdens de Nationale Archeologiedagen op zaterdag 18 juni 2022 zijn ze nog één keer voor het publiek met eigen ogen te bewonderen voordat ze netjes worden opgeborgen in het Archeologisch Depot van de gemeente Zutphen. Komt dat zien!