Erfgoed van de week: Brilmontuur
Onlangs dook een vreemd voorwerpje op bij de opgraving op het terrein van de voormalige jeugdgevangenis. Een klein scharnierend en geribbeld dingetje, gemaakt van een koperlegering. Was het kledinghaakje? Een tekeninstrument? Archeoloog Bert Fermin: "Het duurde even voordat het kwartje viel: dit was een brilmontuur." De brillenglaasjes zaten ieder in een dun metalen beugeltje, dat aan de ene zijde vastzat aan het haakje en aan de andere zijde met een los draadje in het vierkante oogje gehaakt zat. Aan de onderkant van de haakjes is een gleufje aanwezig om het ronde glas te fixeren.
De eerste echte brillen (met twee lenzen op je neus) doken rond 1300 op in Italië. Je moest niet te hard met je hoofd bewegen, want dan vielen ze eraf. Al heel snel werd bedacht dat je ze bovenaan kon laten scharnieren, waardoor je ze een beetje kon laten klemmen op je neus (zoals bij de onze). Het montuur werd vervaardigd van hoorn of hout. Deze brillen werden al heel snel populair en werden vanaf de 16e eeuw echt een massaproduct. Vreemd genoeg duurde het eeuwen voordat iemand bedacht dat je de bril achter de oren kon bevestigen: eerst met koordjes en daarna ook met pootjes. Maar pas tegen het einde van de 18e eeuw werd dit ook werkelijk op grote schaal gedaan. Een andere ontwikkeling was dat men vanaf de 17e eeuw ook brilmonturen van metaal ging maken.
Datering
"Maar uit welke periode dateert “onze” bril nu eigenlijk? Het lastige is dat er voor zover we weten eigenlijk geen enkele echte parallel bestaat met precies hetzelfde bevestigingssysteem en ook niet met de vreemde ribbeltjes (voor extra grip bij het op de neus houden?). Er zijn honderden oude prenten, schilderijen en beelden bewaard gebleven waarop laatmiddeleeuwse en jongere brillen staan afgebeeld en er is ook een handvol (zeer) oude brillen bewaard gebleven, maar geen enkele is zoals het Zutphense exemplaar.
Kaperkapitein Credo
"De beste overeenkomst vinden we bij de bril van de beruchte kaperkapitein Willem Credo die in het Rijksmuseum wordt bewaard (foto 2 onderaan). Deze bril is vrijwel de enige die een enigszins vergelijkbaar bevestigingssysteem heeft voor de glazen. We weten dat Credo werd geboren in 1633 en overleed in 1733, en dat de bril dus van ergens uit ca. 1675 en 1730 moet dateren. Datzelfde zal dus ook wel voor het Zutphense exemplaar gelden… Voer voor historisch brillologen, dunkt mij."