Erfgoed van de week: Den Ysel-stroom

De extreem lage waterstand in de IJssel deze zomer heeft nog maar weer eens de aandacht gericht op deze prachtige rivier. Voor Zutphen is de IJssel op vele manieren en in alle tijden van levensbelang geweest. Zutphen heeft zijn bestaan er zelfs aan te danken. De strategische functie is altijd een van de belangrijkste geweest. Al in de middeleeuwen tot aan de IJssellinie, die in het diepste geheim werd aangelegd na de Tweede Wereldoorlog, als defensie tegen het “rode gevaar” uit het oosten.

Ook in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) was haar rol belangrijk. Hier zien we een voorbeeld. Deze kaart is gemaakt bij de inval van graaf Hendrik van den Bergh op de Veluwe. Hendrik, een zoon van graaf Willem die Zutphen in 1572 had ingenomen maar later naar de Spanjaarden overliep, commandeerde in 1629 de Spaanse troepen die samen met de keizerlijke troepen onder graaf Montecucculi een doortocht naar Amersfoort forceerden. Tussen Bronkhorst en Steenderen legden ze een sterke schans aan zodat hun troepen daar de IJssel konden oversteken. Van den Bergh legerde zich vervolgens bij het Huis te Dieren, zijn tegenstander graaf Jan van Nassau bij Brummen en Empe. De Spaanse troepen hielden flink huis op de Veluwe en staken er onder andere de havezate Engelenburg van de Zutphense Schimmelpennincks in brand. De omgeving van Zutphen aan de Hovense kant, met de vele buitenhuizen en hun toegangswegen tussen Voorst en Wilp, is op deze kaart goed weergegeven. Galileën staat nog als een bewoonde plek op de kaart. Merk ook de kleine schans ten zuiden van Zutphen op.

Deze en vele andere “strategische” prenten, kaarten en voorwerpen zijn nog tot 8 januari 2023 te zien in de onlangs geopende tentoonstelling “Als stadsmuren konden spreken… 1000 jaar Vestingstad Zutphen” in het Stedelijk Museum Zutphen.

Afbeelding: Claes Jansz. Visscher, Den Ysel-stroom van Arnhem tot beneden Deventer met een gedeelte van de Veluwe, 1629, kopergravure Stedelijk Museum Zutphen.