Erfgoed van de week: Consoles uit de barbacane
Op 15 oktober 2022 werd een publieksopgraving uitgevoerd bij de barbacanepoort voor de Spanjaardspoort in Zutphen. Wát voor soort poort? “Barbacane” is het woord dat gebruikt wordt voor een bolwerk dat via een brug of een “nek” is te bereiken en dat vóór de eigenlijke poort ligt. Het woord komt uit het Perzisch (Farsi) en bestaat uit “barbar”: bewaker of poortwachter en “khan”: huis. Een “poortwachtgebouw” dus. In de zestiende eeuw noemde men het gewoon een bolwerk. Deze barbacanepoort werd tussen 1532 en 1536 gebouwd door de Gelders-Zutphense hertog Karel van Egmond om de Habsburgers buiten de deur te houden. Dat lukte, maar op 15 november 1572 bezweek de borstwering van deze poort onder het kanonvuur van de Spanjaarden.
Bij het onderzoek in 2022 werd één van de geschutskelders van de barbacane opgegraven. Hierin bevonden zich twee openingen voor kanonnen en drie voor haakbussen (een soort zware geweren). Aan de andere zijde zal een soortgelijke kelder hebben gezeten. Maar niet aan de voorzijde, waar de poort was. Verdediging moest daar dus van bóven de poort komen. Namelijk van de weergang, die aan de voorzijde was uitgerust met een zgn. mezekouw. Vanuit een mezekouw kon je nare dingen naar beneden gooien, gieten of schieten. Als je het eenmaal weet, is die mezenkouw al in 1573 afgebeeld door Thomas Witteroos. Maar ja, de hele bovenkant van het gebouw was al lang geleden verdwenen, dus of het er werkelijk zo uitzag?
Gelukkig werden er in 2022 in de geschutskelder drie grote, bekapte blokken natuursteen gevonden, consoles van zgn. Drachenfels-trachiet. Ze hebben een keurig kraalprofiel, zoals we dat ook tegenkomen in houten sleutelstukken onder vloeren. Meester Derick van Bruijnswick bekapte de “grauwe steen”. Deze blokken, zo’n 60 centimeter lang, staken uit de muur en droegen een uitkraging. Na de sloop werden ze waarschijnlijk hergebruikt als een deel van een bestrating, gezien de pittige slijtage op sommige delen van de blokken. Het hergebruik ervan zien we trouwens ook terug in de Spanjaardsport: naast de ingang zien we twee van dergelijke consoles naast de poortdoorgang, daar waar deze blijkbaar beschadigd was. Mogelijk zijn ze in de zeventiende eeuw toegevoegd aan de vijftiende-eeuwse poort.
Dankzij de vondst van de consoles en de geschutskelder zijn we meer te weten gekomen over hoe de zestiende-eeuwse barbacane eruit zag. Hij leek erg op de barbacane van Elburg, maar die is helaas ook niet meer helemaal wat hij ooit geweest is. Een completer voorbeeld van een dergelijk gebouw is te bezichtigen in de Poolse stad Krakau.
Ook interessant: de 3D-scan van de Nieuwstadspoort (en andere gebouwen en objecten uit de Achterhoek): https://achterhoek1572.nl/