Erfgoed van de week: Cancel culture
De laatste jaren is cancelen een bekend begrip geworden in Nederland. Op de werkvloer worden vergaderingen niet langer afgezegd of geannuleerd maar gecanceld. Wereldsterren en BN’ers worden gecanceld en volgens sommigen leven we in een cancelcultuur. Het woord cancelen heeft dan de betekenis gekregen van boycotten. Bij het beschrijven van oorkonden gebruikt de archivaris het woord gecancelleerd, een woord dat we tegenwoordig misschien beter kunnen vervangen voor het moderne gecanceld.
Charters
Het RAZ heeft ruim 6.000 charters. Een charter is een speciale vorm van een akte of oorkonde. Een oorkonde is een bewijsstuk van gemaakte afspraken, vaak in plechtige vorm. Als de oorkonde op perkament is geschreven en is voorzien van zegels, spreken we van een charter. Dat het RAZ zo’n grote chartercollectie bezit, is wel te verklaren. In de tijd dat een charter hét gebruikelijke middel was om afspraken vast te leggen, was Zutphen een belangrijk juridisch en bestuurscentrum. Dat was vooral in de 13e tot en met de 16e eeuw. Het beschrijven en bestuderen van oorkonden kent een hele geschiedenis en wordt oorkondenleer of diplomatiek genoemd.
Sneden
Tientallen charters van de RAZ-collectie hebben flinke messneden. Wie zo’n charter ziet en niet beter weet, denkt dat het perkament is beschadigd door een ongeluk of wegens een onderling geschil. Dat is niet het geval. De sneden zijn expres aangebracht om duidelijk te maken dat de gemaakte afspraak niet langer geldig is. Meestal omdat aan de aflossing van een schuld was voldaan. Een flinke snee door het perkament was duidelijker dan een flinke streep met inkt en bovendien onherstelbaar. Helemaal vernietigen van het charter was ook niet wenselijk want daarmee zou het bewijs van de aflossing verloren gaan.
Gecancelleerde charters
Charters die op deze wijze zijn behandeld, noemen we gecancelleerde charters. In dit begrip komt het werkwoord cancelen terug en dan in de betekenis van nietig verklaren. Het cancelleren van charters gebeurde op verschillende manieren. Het vaakst komen we de vorm tegen dat er twee of meer simpele sneden in het perkament zijn aangebracht. Subtieler is de vorm waarbij een schaar is gebruikt en het perkament dubbel gevouwen bleef waardoor er een V-vorm ontstond. Nog een andere vorm is de kruisvorm. Op de foto’s zien we deze vormen terug.
Niet “herstellen”
De sneden in deze bewust verminkte charters zijn geen schade. Hoewel zo’n snee wel voor extra behoudsproblemen zorgt, sluit de restaurator de snee dus bewust niet. Perkament is erg gevoelig voor warmte en vocht. De randen krullen om wanneer het object in een warme en droge omgeving ligt; het perkament krimpt. Doordat de randen gaan krullen komt er spanning te staan op het begin- en eindpunt van de snee (foto 4). Het perkament kan op die punten dan gemakkelijk scheuren (foto 5). In een vochtigere omgeving zal het perkament zich weer ontspannen en vlak gaan liggen. Daarom is het zo belangrijk dat het archiefdepot altijd de juiste bewaarcondities heeft.
De chartercollectie van het RAZ wordt regelmatig aangevuld met nieuwe foto’s en gegevens. Benieuwd naar onze “cancel-charters”? Vul dan als trefwoord “gecancelleerd” in.