Erfgoed van de week: het ‘huismerk’ van het archief
Al jaren wordt de gevel van Spiegelstraat 13 opgesierd door een rood uithangbord met de tekst ‘Stadsarchief’ en daaronder een merkteken. Dat het stadsarchief (inmiddels omgedoopt tot Regionaal Archief Zutphen) huist in het pand met de rode luiken is bekend, maar waar staat het merkteken eigenlijk voor?
Het merkteken stelt een halve wereldbol voor met daarop een kruis. Dit teken was het ‘huismerk’ van het Nieuwe of Sint Elisabethsgasthuis, dat in de vijftiende eeuw werd gesticht als armenhuis en was gehuisvest in het pand dat nu bekendstaat als Spiegelstraat 13. Het Regionaal Archief Zutphen beheert het archief van het Oude en Nieuwe gasthuis. In dit archief wordt een gebedenboekje van het Nieuwe of Sint Elisabethsgasthuis bewaard. Het boekje is met de hand geschreven op perkamenten bladen en in leer gebonden. Het bevat een aantal lange gebeden, waarin vele heiligen wordt gevraagd om voor de armen in het gasthuis te bidden. Op de laatste bladzijde staat een datering: het boekje is geschreven in 1449 en is eigendom van het ‘sante elysabetten gasthuus den armen’. Ernaast staat het huismerk van het gasthuis: een kruis op een halve wereldbol.
Nadat in 1625 het gasthuis werd overgeplaatst naar de Nieuwstad, werd het gebouw in gebruik genomen als diaconieweeshuis. Vervolgens diende het pand vanaf begin negentiende eeuw als graanopslag, woongebouw, pakhuis en kantoor van de NV Geldersche Papier Maatschappij, Likeurstokerij en Wijnhandel Vetter & Co en Uitgeverij W.J. Thieme & Cie. In de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw kocht de gemeente Zutphen diverse panden aan de Spiegelstraat en na een grondige renovatie vormen de panden Spiegelstraat 13 t/m 17 sinds 1988 de thuisbasis van het Stadsarchief. Anno 2023 biedt het gebouw onderdak aan de medewerkers en de archiefcollectie van het Regionaal Archief Zutphen en de medewerkers van het Erfgoedcentrum. Ook heeft de Historische Vereniging Zutphen er haar hoofdkwartier.
Het merkteken op het uithangbord is dus een verwijzing naar de vroegste geschiedenis van het gebouw. Ook de naam Oude Gasthuissteeg, te lezen op een straatnaambord aan de zijkant van het gebouw, herinnert hieraan. Of het huismerk ook in de vijftiende eeuw aan de voorgevel van Spiegelstraat 13 te zien was, is helaas niet bekend.
PS Het gebedenboekje is tot en met 31 december 2023 te zien (op de aangegeven pagina) in de tentoonstelling de Hertog & de Hanze in het Stedelijk Museum Zutphen!