Erfgoed van de Week: Johannes Gimberg en de Volksgaarkeuken

De Erfgoed van de Week komt deze week van onze vrijwilliger Ria Gresnigt. Zij dook in de Volksgaarkeuken en trof daar Johannes Gimberg. Gimberg (1864-1932) werd op zijn 54e door het stadsbestuur van Zutphen tot archivaris benoemd, na eerst dertig jaar in dienst te zijn geweest als assistent-archivaris (zonder dat er overigens een archivaris was). Zowel de functie van assistent-archivaris als die van archivaris vervulde Gimberg onbezoldigd. Zijn betaalde werk verrichtte hij als algemeen wijkmeester; het archiefwerk deed hij voornamelijk in zijn vrije uren.

Na zijn dood werd Gimberg door zijn dochter gekenschetst als de man die door de straten en stegen van de stad trok, een verschoten hoed op zijn hoofd en een blocnoteje bij de hand met een stompje potlood. Zijn grote ogen keken altijd waakzaam rond. Ogen die vol belangstelling en interesse het leven in Zutphen opnamen en registreerden. Een knikje hier en een knikje daar; vele petten vlogen af voor de archivaris.

Zijn studies in het Zutphens archief brachten talrijke gedocumenteerde artikelen voort. Artikelen over de kerkmeesters van de Sint-Walburgiskerk, over instellingen van weldadigheid, over het krijgswezen van Zutphen eind veertiende eeuw, over arbeiderswoningen in Zutphen, over de Joodse gemeenschap, over de armenzorg, of over de straatverlichting. Zijn wandelingen door Zutphen leverden vele notities op over allerlei zaken, zoals deze hier over de Volksgaarkeuken. Bij zijn notities maakte hij deze eenvoudige maar erg informatieve schets van de Volksgaarkeuken die van 1873 tot 1920 gevestigd was op Kreynckstraat 3.

De Protestante Vereniging tot Spijsuitdeling

De gaarkeuken was een initiatief van de Protestante Vereniging tot Spijsuitdeling, een onderdeel van de diaconie. Rond 1900 hadden veel inwoners van Zutphen moeite om rond te komen. De diaconie besloot daarom om voedzame spijzen te gaan bereiden, die de inwoners voor weinig geld konden afhalen of voor iets meer geld ter plekke konden nuttigen. Armlastigen kregen het eten gratis. Het pand Kreynckstraat 3 werd aangekocht om de gaarkeuken te huisvesten. Het benodigde kapitaal werd binnengebracht door aandelen uit te geven. De ingang van de gaarkeuken werd gevestigd in de Spiegelstraat terwijl de uitgang in de Kreynckstraat was.

De schetstekening

Gimbergs tekening van 1922 geeft een overzicht vanaf Spiegelstraat 16 naar de Volksgaarkeuken aan de Kreynckstraat 3. Als we bij Spiegelstraat 16 door de deur gaan, komen we in een smalle gang. Links van ons staat een eenkamerwoning (met een geschatte grootte van 2.00 bij 1.50 m) met daarachter een kolenhok. Dat kolenhok was voorheen ook een eenkamerwoning. Deze woningen zijn een gevolg van de woningnood die er rond 1900 heerste in Zutphen. Rechtdoor lopen we naar de volgende deur en komen op een open plaatsje. Links is een deur die toegang geeft tot weer een eenkamerwoning met daarin twee bedsteden. Als we rechtdoor blijven lopen, komen we bij de keuken van de gaarkeuken met daarin een stenen fornuis met vier grote potten en een kleine ijzeren ketel voor de jus. De inwoners die alleen voedsel komen halen, lopen van de keuken via een nauwe gang tussen Kreynckstraat 5 en 7 naar buiten. De klanten die blijven eten, kunnen in de middenkamer of in de voorkamer plaatsnemen. De Volksgaarkeuken heeft hier bestaan tot 1920.

Bij de foto’s:
Rechtsboven: De interieurfoto betreft het clubgebouw in de Volksgaarkeuken aan de Kreynckstraat 3 rond 1900 (SZU002023996, collectie Regionaal Archief Zutphen).
Linksonder: Schets van de gaarkeuken.
Rechtsonder: Afgebeeld is een broodbedeling aan de armen door de Hervormde Diaconie in 1907 (Collectie Stedelijk Museum Zutphen, 0250-P 02082).