Erfgoed van de week: Het jaar 1000
U heeft het vast wel gelezen: in het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) in Leiden is nu een tentoonstelling over het jaar 1000. Meer dan 1000 jaar geleden dus. Wat zouden we herkennen als we in het jaar 1000 door Zutphen liepen? Om kort te gaan: niets. Mist. Archeoloog Bert Fermin verklaart dit nader... Als we beter kijken zal de mist langzaam optrekken. Langzaam wordt de IJssel herkenbaar. Hij stroomt alleen iets anders: over de Mars langs de Deventerweg en dwars door Helbergen. Maar dat zouden we anno 2023 niet eens opmerken omdat het Deventerwegkwartier en Helbergen natuurlijk nog gebouwd moesten worden. En ergens in een flauwe IJsselbocht ligt, op een zandkopje, een ronde aarden wal met daar bovenop een “muur” van hout en vlechtwerk: de Zutphense ringwalburg. Gebouwd nadat Zutphen in 882 door Noormannen in de as was gelegd. Zo’n aarden ringwalburg is helemaal state of the art op dit moment. De locatie van de bijbehorende gracht is in 2023 nog te herkennen in de ronde vorm van de Zutphense markten. In die ronde burg staan lage houten huizen en hutten. Rook kringelt van onder de rieten daken naar boven: de rooklucht maakt dat je een nederzetting al van verre kan ruiken.
Datzelfde geldt voor de mensen. Hun zweetlucht wordt verdoezeld door de geur van houtrook, hoewel ze dat zelf waarschijnlijk niet eens merken. De houten huizen liggen aan de eveneens ronde straatjes die we nu nog kennen, zoals de Rodetorenstraat, de Kuiperstraat en het begin van de Bakkerstraat. Maar geen van de huizen uit die tijd staat er nog. Dwars door de burg heen loopt een rechte straat: de Lange Hofstraat. Die loopt direct van de poort naar het centrale plein: het Gravenhof. Daar staan twee markante gebouwen. De ene is de kerk. Het is te mistig om te zien hoe hij er precies uitziet. Het zal een relatief klein gebouwtje zijn met kleine raampjes. Maar waarschijnlijk is hij wel – als enige gebouw in Zutphen - gebouwd van steen. Meer specifiek: Romeinse sloopstenen. Tufsteen, baksteen, dakpannen en misschien leisteen. Om dat soort bouwmateriaal hier te krijgen vergt de nodige organisatie. Macht en connecties dus.
En tegenover dat kerkje staat een ander gebouw. Een houten tweeschepige zaal, 28,6 bij 9,7 meter groot. Ter vervanging van de kleinere houten zaal die alweer meer dan honderd jaar geleden door de Noormannen in de as is gelegd. In deze zaal resideren de Hamalandse graven uit het geslacht Meginhard. Toch? Juist rond het jaar 1000 zitten we in een zwart gat. Het graafschap Hamaland is op dat moment opgesplitst. Pas in 1046 trekt de mist wat op wanneer het graafschap (noord-) Hamaland opgenomen wordt in het sticht Utrecht.
Hoe dan ook wordt er goed gegeten in de hal. In het RMO worden de luxe maaltijdresten getoond, met onder meer speenvarkentjes en allerlei soorten vis en gevogelte. Gejaagd wordt er natuurlijk ook. Het skelet van een grote jachthond uit de Zutphense hal vult er een vitrine. Van de stenen opvolger van de houten hal uit de late elfde eeuw is er een natuurstenen basis voor een zuil te zien. En verder een stijgbeugel- en een zwaardgordelbeslag. Een Vikingnaald is de laatste Zutphense bijdrage. Van na de Vikingaanval in 882. Huh? Jazeker. Ook in de tiende eeuw krijgen we nog af en toe bezoek, al is dat historisch minder goed gedocumenteerd. En één kledingnaald maakt natuurlijk nog geen Vikingraid.