Erfgoed van de week: Anna Pavlova in Zutphen?
Door Christiaan te Strake, conservator Musea Zutphen
“Weet jij in welk jaar Anna Pavlova in de Buitensoos optrad?” vroeg een vrijwilliger mij onlangs. Er blijkt een prachtige theaterposter in onze collectie opgenomen te zijn met daar op een datum, 26 januari, zonder jaartal (zie afbeelding). Nu moet ik bekennen dat ik niet zoveel met ballet heb en bij Pavlova toch eerst denk aan een lekker toetje. Ik ben dus maar even, een kwartiertje internet, op zoek gegaan. De uitkomst was opmerkelijk en vandaar hier dit stukje.
Anna Pavlova, geboren in Rusland in 1881, wordt beschouwd als de beroemdste prima-ballerina aller tijden. In januari 1931 kwam ze naar Den Haag om hier haar afscheidstournee te beginnen. Onderweg had ze, bij een treinongeluk in Frankrijk, 12 uur in de kou gezeten in “dunne kleding”, en dientengevolge liep ze een longontsteking op. Zij overleed op 23 januari in het fameuze Hotel des Indes, aan de gevolgen van de niet geheel hygiënische behandeling.
Maar wat is er gebeurd met die aangekondigde voorstelling in Zutphen? De zoektocht was aanvankelijk moeilijk. Door de omzetting van het Russisch/Cyrillisch schrift op Duitse wijze werd de naam Pawlowa, met twee w’. Delpher en de Zutphensche Courant van eind januari helpen ons verder. Op 21 januari wordt gemeld dat “Pawlowa” wegens ziekte niet kan optreden, maar dat haar gezelschap met een aangepast programma zal komen. Twee dagen later melden alle kranten op de voorpagina het overlijden van Anna Pavlova. Maar de dag erna laat haar “echtgenoot” weten dat het gezelschap de tournee zal afmaken zonder haar sterdanseres.
Op maandag 26 januari 1931 schrijft de hoofdredacteur: “Men verzoekt ons nog even te herinneren aan het optreden van het Anna Pawlowa-ballet van hedenavond.” Daarmee is nu definitief vastgesteld dat de poster uit 1931 stamt.
Een opmerkelijk Zutphens slot aan dit kleine stukje wereldnieuws is overigens de recensie de volgende dag in de krant. Het begin neem ik hier letterlijk over:
“In de Buiten-Sociëteit gaf gisteren het Anna Pawlowa-ballet een avond van zeldzame schoone kunst. Het stemde droevig, dat hiervoor zoo weinig was gekomen, in de eerste plaats omdat er blijkbaar zoo weinig belangstelling was voor deze oudste en schoonste der kunsten, en in de tweede plaats om het gebrek aan medewerking om dit wonder van harmonie te steunen. Want nu de groote leidster er niet meer is, dreigt het Pawlowa-ballet te zullen uiteenvallen. De tournee, welke het thans onderneemt, zal daarvoor beslissend zijn en we hopen dat in andere plaatsen duidelijker de wensch wordt uitgesproken, dat dit ensemble blijft bestaan om nog velen te doen genieten. Dat we geen reden weten voor dit minimale bezoek, stemt ons nog droeviger. Onze stad moge op ander gebied – tooneel en muziek – veel bieden, op het gebied van de meest vluchtige aller kunsten, de wonderschoone kunst der beweging, was tot nog toe hier maar zeer weinig geboden. […]”
Gelukkig is dit inmiddels goed gekomen. Al decennia worden de balletvoorstellingen in de Hanzehof en de Buitensociëteit heel goed bezocht. Ter ere van Anna zal ik mij daar ook eens bij voegen binnenkort.