Erfgoed van de week: De poorten van Zutphen
Door Ria Gresnigt
Deze imposante poort staat in 1913 op het kruispunt van de Isendoornstraat en de Nieuwstad. Aan de rechterkant is de poort verbonden met de Isendoorn-kazerne die tot 1922 op de plaats staat van het huidige Baudartius College. Aan de linkerkant zit de poort vast aan een huis op de Nieuwstad. De paardentram van Zutphen naar Eefde krijgt niet veel ruimte om onder de poort door te rijden. Opvallend is ook dat we door de openingen in de poort de bebouwde kom zien. Deze strekt zich verder uit dan de poort zelf, wat erop wijst dat de poort in 1913 allang zijn functie verloren heeft.
De mensen voor de poort zien er allemaal feestelijk uitgedost uit: de werklui op schoenen met hun zondagse pet op, de heren in driedelig pak met een witte platte hoed met zwarte rand. Deze feestelijke uitdossing is er niet voor niets. In 1913 wordt namelijk groots gevierd dat Nederland honderd jaar daarvoor een onafhankelijke eenheidsstaat werd. De buurtcommissie van het Nieuwstadskwartier heeft als versiering bedacht om terug te gaan in de tijd en hier een poort neer te zetten. Het is dan ook een namaak-poort die we zien. De oorspronkelijke poort werd in 1870 afgebroken toen poorten geen functie meer hadden bij de verdediging van de stad.
Vroegere tijden
Dat was in vroegere tijden wel anders. Tot aan het einde van de zestiende eeuw speelden de poorten een cruciale rol bij de verdediging van de stad. Er waren zelfs fysieke sleutels om de poorten te openen en te sluiten. Dat lezen we onder andere in de resoluties van het stadsbestuur van 1576 en 1577. Daarin wordt uitgebreid beschreven wat er moet gebeuren bij die verdediging. Dat was in die jaren essentieel, omdat het stadsbestuur soldaten uit de stad had verbannen en de verdediging neerkwam op de burgers van de stad zelf.
De regels voor de verdediging
In die resoluties schreef het stadsbestuur dat iedere man verplicht was zich aan te sluiten bij de burgerwacht en in eigen persoon wacht te houden, met uitzondering van hen die hier wegens lichamelijke beperkingen niet toe in staat waren. Alles bij elkaar bestond de burgerwacht uit 576 man die de stad dag en nacht bewaakten. Overdag hielden 32 burgers de wacht, 's nachts waren dat er 96. De dienstdoende mannen verzamelden zich met hun geweren 's morgens en ’s avonds, bij het slaan van de trommels, bij het Wijnhuis voor de wisseling van de wacht.
De rol van de poorten bij de verdediging
Daar vond een korte inspectie plaats, waarna de sleutels van de poorten werden opgehaald bij burgemeester Henrick van den Capellen. Na het openen en sluiten van de poorten moesten deze sleutels weer teruggebracht worden bij de burgemeester. Degenen van de dagwacht die konden schrijven waren verplicht de naam en verblijfplaats te noteren van elke vreemdeling die via de poorten de stad inkwam. Na het sluiten van de poorten werden deze verblijfplaatsen gecontroleerd. Van deze vreemdelingen werd de wapens afgenomen en in bewaring gegeven bij de poortwachter. Voor alle zekerheid schreef het stadsbestuur nog dat marktkooplui ongehinderd toegang dienden te krijgen tot de stad. Ze mochten niet gemolesteerd worden en er mocht geen geld van hen afgetroggeld worden. Ook was het niemand geoorloofd om wijn of bier te laten halen of om zijn wacht te verlaten om te gaan drinken.
Bij gevaar werd er op de trommels geslagen en werden de klokken geluid. Dan moesten alle mannen zich verzamelen op de markt voor het Wijnhuis om vandaar naar een poort te gaan om die te verdedigen.
Na de zestiende eeuw
In de 17e en 18e eeuw werden de poorten minder belangrijk voor de verdediging van de stad. Door het grotere bereik van kanonnen bouwde men extra vestingwerken om de oude stad heen.
In de 19e eeuw verviel het belang van Zutphen als vestingstad, waardoor men kon beginnen met het ontmantelen van de vestingwerken, waaronder de afbraak van poorten.
Meer informatie over de vesting Zutphen is te vinden in: ‘Vestingstad Zutphen’ van Michel Groothedde en Jeroen Krijnen.
De foto is een ansichtkaart uit 1913, te vinden in onze fotocollectie onder nummer