Grafregisters

Wanneer mensen voorouderonderzoek doen, zijn ze soms nieuwsgierig naar de plaats waar hun voorouders zijn begraven. Voor 1829 was begraven worden voornamelijk een religieuze aangelegenheid. Na 1829 werden er ook algemene begraafplaatsen ingericht. In alle gevallen moest er betaald worden voor een graf. Van deze betalingen werd een administratie bijgehouden die nu interessant kan zijn voor mensen die op zoek zijn naar hun voorouders. In dit informatieblad vertellen we meer over deze administratie.

• In en rond de kerk
• Algemene begraafplaatsen
• Verschillende archieven
• Overzicht van de administratie bij het RAZ
• Kaarten en plattegronden
• Tips en valkuilen

In en rond de kerk

Geloofsgemeenschappen hebben hun eigen rituelen rondom het begraven en hadden eeuwenlang -en vaak nog steeds- hun eigen begraafplaatsen. Voordat het begraven in of rond kerken verboden werd, betaalden mensen voor het graf aan de kerk. Daarnaast betaalden mensen bijvoorbeeld ook voor het openen van de kerkdeur bij het binnendragen, het luiden van de klokken en het lijklaken. Om bij te houden wie welke graven kocht of huurde en of men wel op tijd betaalde, werd er een administratie bijgehouden. Deze bestond meestal uit registers met de naam van de rechthebbende en/of begravene en een grafnummer. In enkele gevallen werd er ook een plattegrond van de begraafplaats of de kerk gemaakt met alle graven.

Wanneer niet werd betaald of wanneer de grafrechten waren verlopen, werd het graf opnieuw verkocht. Het nummer bleef hetzelfde, maar de naam klopte dan natuurlijk niet meer. Aan de hand van de grafnummering en met behulp van het register konden wijzigingen gemakkelijk bijgehouden worden. Ook zijn er verschillende kaarten van de graven in de kerken en kerkhoven gemaakt als hulpmiddel voor de administratie.

Algemene begraafplaatsen

In juli 1827 werd een Koninklijk Besluit uitgevaardigd dat met ingang van 1829 verbood om nog langer in de kerk of binnen de bebouwde kom te begraven. Gemeentes met meer dan 1000 inwoners moesten vanwege hygiënische redenen buiten de bebouwde kom een algemene begraafplaats aanleggen. Op de algemene begraafplaatsen moesten gedeelten ingericht worden voor de in de betreffende gemeente aanwezige kerkgenootschappen. Naast deze algemene begraafplaatsen bleven ook bijzondere en/of particuliere begraafplaatsen bestaan. Deze behoorden toe aan een stichting, kerkgenootschap of particulier. Een voorbeeld daarvan zijn de Joodse begraafplaatsen. Deze lagen van oudsher al buiten de stad.

Aan alle begraafplaatsen, bijzonder of algemeen, werden vanaf 1829 dezelfde eisen gesteld. Er mocht bijvoorbeeld nog maar één lijk per graf worden begraven en ook de diepte van het graf en de afstand van tussen de graven werden vastgelegd. Omdat men ervan uitging dat de ontbinding maximaal vijf jaar zou duren, mochten graven na die tijd worden geruimd. De termijn van vijf jaar bleek echter te kort: het koele Nederlandse klimaat zorgde ervoor dat de lichamen nog niet volledig waren ontbonden. Daarom werd in de Begrafeniswet van 1869 aangepast naar 10 jaar. Vanaf dat jaar mochten er echter wel twee personen in één graf worden begraven.

Begraven kostte ook na 1829 geld. Wanneer mensen niet in staat waren een graf of de begrafenis te betalen, nam de gemeente de kosten op zich. De algemene begraafplaats was gemeentelijk bezit en ook de administratie was daarom een taak van de gemeente. Meestal werd er een beheerder aangesteld die ook de administratie bijhield. De registers van de begraafplaatsen werden dan ook meestal op de begraafplaats zelf bewaard.

Verschillende archieven

Doordat het begraven vóór 1829 vooral een kerkelijke aangelegenheid was, maar na die tijd voornamelijk een gemeentelijke, is de administratie op verschillende plaatsen terug te vinden. In de kerkelijke archieven vinden we administratie van zowel vóór als na 1829 terug, in de gemeentelijke archieven met name die van daarna. Vrijwel alle administratie van voor 1829 is ondergebracht bij de collecties van doop-, trouw- en begraafboeken, de zogenaamde retroacta van de burgerlijke stand (RBS). Meer over deze boeken leest u in het informatieblad Doop-, Trouw-, en Begraafboeken.

Overzicht van de administratie bij het RAZ

Hieronder vindt u een overzicht van de archieven bij het RAZ waarin administratie van graven en begravenen van voornamelijk na 1829 is opgenomen. Niet alle administratie heeft de tand des tijds doorstaan en ook zijn er begraafplaatsen waar de administratie nog ter plaatse wordt bewaard. Hierdoor is de administratie bij het RAZ niet altijd volledig.

Kaarten en plattegronden

Bij de administratie werden soms ook kaarten gemaakt van kerken, kerkhoven en begraafplaatsen. Deze kaarten zijn opgenomen in de collectie beeld en geluid:

Tips en valkuilen

• De namen in de registers zijn niet opgenomen in databases als de Collectie genealogie van het RAZ of de website WieWasWie. Het is dus noodzakelijk om de registers zelf te raadplegen.

• Begraafregisters zijn géén overlijdensakten. Overlijdensakten maken deel uit van de bevolkingsregistratie, terwijl de begraafregisters bedoeld zijn voor het financiële en praktische overzicht op begraafplaatsen. Iemand kan in een andere plaats worden begraven dan waar men is overleden. Meer informatie over de overlijdensakten vindt u in het informatieblad over de Burgerlijke stand.

• Soms bewaren de beheerders van begraafplaatsen de registers zelf. Wanneer de juiste registers niet te vinden zijn bij het RAZ, kunt u bij de beheerders navraag doen. Meestal kan dit via de betreffende gemeente.

• Op de websites www.graftombe.nl en www.online-begraafplaatsen.nl vindt u veel namen van overledenen wiens grafmonument nog bestaat.

• Op de website van de Landelijke Organisatie van Begraafplaatsen is onder meer informatie over de geschiedenis van begraafplaatsen en een overzicht van de begraafplaatsen in Nederland terug te vinden.

• In de Collectie bibliotheek en documentatie zijn verschillende boeken terug te vinden over begraven en begraafplaatsen (trefwoorden bijv. begraafplaatsen, begraven, graf, kerkhof).

• Omdat graven na tien jaar mogen worden geruimd, kan het zijn dat de administratie niet meer actueel is. Uitzondering hierop vormen bepaalde bijzondere begraafplaatsen, waar vanwege de geloofsovertuiging geen ruiming van graven plaatsvindt.