Schoolarchieven

19 oktober 2018

Schoolarchieven ("bij wie zat ik vroeger in de klas?")

"Bij wie zat ik vroeger in de klas?" is een vraag die regelmatig aan het RAZ wordt gesteld. In dit informatieblad wordt een overzicht gegeven van archieven en andere bronnen die u kunt raadplegen om de klasgenoten van uzelf of van uw ouders en voorouders terug te vinden. Dit informatieblad beperkt zich tot bronnen uit de 19e en vooral de 20e eeuw. Leerlinggevens van vóór 1800 zijn summier aanwezig in de archieven. Gegevens uit de 21e eeuw zijn nog niet overgedragen aan het RAZ. In het onderstaande overzicht beperken we ons tot de archieven die bij het RAZ berusten. In een apart hoofdstukje wordt verwezen naar andere archiefdiensten en bronnen waar u ook onderzoek kunt doen. In het hoofdstukje Valkuilen wordt u gewezen op een aantal hindernissen bij uw onderzoek.


Leerlinggegevens en schoolarchieven

Onderwijswetgeving

Voor het bewaren en vernietigen van leerlinggegevens zijn meerdere wetten in het geding. Volgens onderwijswetgeving (met achterliggend de Algemene Verordening Gegevensbescherming) zijn scholen verplicht om leerlinggegevens te vernietigen. Afhankelijk van de aard van de gegevens (onderwijskundig rapport, psychologisch rapport of verzuimgegevens etc.) ligt de vernietigingstermijn tussen de twee en vijf jaar nadat de leerling de school heeft verlaten. De school mag wel algemene gegevens van leerlingen bewaren (naam en adres), maar is dat niet verplicht. Het kan dus voorkomen dat een school helemaal geen oude leerlinggegevens meer bezit. Ook vroeger werden dergelijke vernietigingstermijnen wel opgelegd, maar niet zo streng en in de praktijk hielden lang niet alle scholen zich hieraan. Daarom zijn er van een aantal scholen nog veel leerlinggegevens bewaard gebleven.

Archiefwet

Naast de onderwijswetgeving die vooral bepaalt dat gegevens moeten worden vernietigd, is voor een aantal scholen ook de Archiefwet van toepassing. Openbare scholen en rijksscholen vallen wel onder de Archiefwet, maar bijzondere en particuliere scholen niet. Dat betekent dat lang niet alle scholen hun archiefmateriaal verplicht overbrengen naar een openbare archiefbewaarplaats. Maar zelfs voor de scholen die onder de Archiefwet vallen, is het niet zeker dat klassenlijsten en dergelijke bewaard zijn gebleven, want juist dit soort archiefstukken werd vernietigd. Anderzijds is zo dat een archiefdienst ook particuliere archieven opneemt, bijvoorbeeld archieven van bijzondere scholen.

Samengevat kan men daarom stellen dat de collectie schoolarchieven en de daarin opgenomen leerlinggegevens zeer divers is. De aanwezigheid van een schoolarchief bij het RAZ lijkt vaak eerder te berusten op een toevalligheid (bijvoorbeeld dankzij een directeur met een historische betrokkenheid) dan op een wetmatigheid.

Overzicht van archieven met leerlinggegevens

In het onderstaande overzicht worden alleen de archieven vermeld die direct verwijzen naar leerlingenlijsten. Maar in feite geldt dat ook in veel andere archieven die het RAZ beheert leerlinggegevens aanwezig zijn. Denk maar eens aan een familiearchief met uitgebreide correspondentie of een dagboek. Het kan zijn dat er onderdelen van het archief niet openbaar zijn ter bescherming van de privacy. Voor inzage van het archief kan dan contact worden opgenomen met de eigenaar (de school of opvolgende school) of de archivaris.

Brummen

2027 Archief van de Vereniging School met de Bijbel te Tonden (1925-1998)
2033 Archief van het Opleidingsinstituut Schoonaerde te Brummen (1945-1981)
2048 Archief van het Protestants-Christelijk Basis Onderwijs (PCBO) Brummen (1868-1999)
2082 Archief van de Jan Ligthartschool te Eerbeek (1961-2011)

Gorssel

5037 Archief van de Neutraal-Bijzondere kleuterschool Koekeloeres te Epse (1974-1982)
5039 Archief van de Vereniging tot Instandhouding van een Nijverheidsschool voor Meisjes te Gorssel (1944-1982)

Lochem

1018 Archieven van de Vereeniging voor Nijverheidsonderwijs en Nijverheidsschool te Lochem (1949-1985)
1019 Archief van de Gemeentelijke Middelbare Handelsavondschool te Lochem (1954-1974)
1020 Archieven van de Openbare lagere scholen te Verwolde en Laren (1901-1980)

Warnsveld

3039 Inventaris van het archief van de OBS Adriaan van den Ende (1881-1979)

Zutphen

0033 Inventaris van het archief van de Vereniging tot Bevordering van Christelijk Onderwijs te Zutphen (1861-1989)
0070 Inventaris van het archief van de Geldersche Vereeniging voor Kunstnijverheid (1899-2004)
0073 Archief van de Stichting Katholiek Onderwijs Zutphen (1930-1970)
0176 Archief van de Plaatselijke Schoolcommissie te Zutphen (1816-1915)
0177 Archieven van het Stedelijk Gymnasium, de Hogere Burger School en het Stedelijk Lyceum te Zutphen (1674-1990)
0178 Archief van de Muziekschool te Zutphen (1879-1915)
0197 Archief van de Kohnstammschool te Zutphen (1950-1990)
0270 Plaatsingslijst van het archief van het School voor Teken- en Bouwkunde te Zutphen (1841-1905)
0383 Inventaris van het archief van de Prof. Casimirschool te Zutphen (1954-1992)
0475 Archief van de Hans Andersen kleuterschool te Zutphen (1956-1982)

Andere bronnen

De scholen zelf

Veel scholen zullen nog zelf historische gegevens bewaren. Het is aan de school zelf om te bepalen of zij die gegevens beschikbaar willen stellen.

Literatuur

Het RAZ heeft een grote collectie (jubileum-)boeken van scholen. Sommige boeken bevatten leerlingenlijsten. Bekijk de catalogus op de website.

Kranten

Scholen en gemeenten publiceerden "hun geslaagden" vaak in de krant. Historische kranten zijn terug te vinden op Delpher, de grootste website voor historische kranten en tijdschriften. Kranten uit het werkgebied van RAZ zijn nog niet gedigitaliseerd. Die kranten kunnen worden ingezien in de studiezaal van het RAZ. Voor een overzicht van de beschikbare kranten wordt verwezen naar het Informatieblad Kranten.

Jaarverslagen

De gemeente Zutphen publiceerde tot en met 1945 zeer uitgebreide jaarverslagen. Geslaagden van de gemeentelijke scholen, bijvoorbeeld de stedelijke HBS en Gymnasium, werden hierin gepbuliceerd. De jaarverslagen zijn geheel te doorzoeken in onze collectie Periodieken.

Social media

In toenemende mate zijn klasgenoten terug te vinden via social media. Een gespecialiseerd medium is Schoolbank, maar ook bijvoorbeeld LinkedIn en Facebook bieden heel veel mogelijkheden.

Valkuilen

  • Archieven van onderwijsinstellingen die niet vielen onder het bestuur van de gemeente maar van de provincie vindt men niet bij het RAZ maar bij het Gelders Archief. Een bekend voorbeeld is de Rijks Middelbare Landbouwschool in Zutphen.
  • Scholen veranderen van namen en zijn soms voortzettingen van eerdere scholen op een andere locatie. De administratie ("het archief") verhuist dan vaak mee. Het hierna volgend voorbeeld geeft aan hoe complex de geschiedenis van een schoolnaam kan zijn. In het gebouw aan de David Evekinkstraat 6 in Zutphen waarin anno 2015 de Barbaros Moskee is gevestigd, zat vroeger de Prins Bernhardschool. Deze naam kreeg de school pas in 1937. Daarvoor heette de school Nieuwe Christelijke School of School A. Het  schoolgebouw werd in 1912 in gebruik genomen, daarvoor was de school gevestigd aan de Paardewal. Om het nog complexer te maken: ook de gemeente hanteerde voor het benoemen van de openbare scholen een letteraanduiding. Zo kende Zutphen tegelijkertijd twee scholen A!
  • In de archieven van de gemeenten zelf komen veel verwijzingen voor naar scholen. Leerlinggegevens zult u hier echter niet veel tegen komen. Het betreft meestal alleen gegevens over bouw en onderhoud van de gebouwen, onderwijsreglementen en andere bemoeienissen van het ambtelijke apparaat met het onderwijs.


Literatuur