Bevolkingsregisters

De meeste gemeenten in Nederland startten in 1850 met de aanleg van een bevolkingsregister. Dit register (bestaande uit meerdere boeken of delen) is gebaseerd op de volkstellingen die voor die tijd gehouden werden. Deze tellingen waren momentopnamen waarin geen veranderingen zijn bijgewerkt, vanaf 1850 gebeurde dat wel. Het bevolkingsregister werd in enkelvoud opgemaakt door de verschillende gemeenten.

 

Wat is het bevolkingsregister?

Het bevolkingsregister volgt iemand door de tijd van woonplek naar woonplek binnen de gemeente. Als iemand ging verhuizen naar een andere gemeente, werd de nieuwe woonplaats genoteerd, met de datum van vertrek. Ook een overlijdensdatum werd opgeschreven. Anders dan de akten van de burgerlijke stand, die de individuele burger betreffen, geeft het bevolkingsregister meteen een overzicht van een familie op één pagina.

In 1920 werden de vastbladige registers veelal vervangen door losse gezinskaarten. Vanaf 1939 kwam er een nieuw systeem: de persoonskaart. In 1994 schakelden gemeenten over op een geautomatiseerde bevolkingsadministratie: de Gemeentelijke Basis Administratie (GBA).

Naast het "basis"-bevolkingsregister waren er vaak ook andere registers zoals het dienstboderegister, gestichtenregister en het kazerneregister. Verder treft men bij de bevolkingsregisters hulpadministraties aan als chronologische registers van ingekomen en vertrokken personen en registers van verhuizingen binnen de gemeente. Ook registers met huisnummeringen en woningkaarten kunnen tot de hulpadministratie worden gerekend. In veel gevallen zijn dit soort registers tot ver in de 20e eeuw bijgehouden en worden zij bij het RAZ bewaard.

In dit informatieblad beperkt het RAZ zich tot het basis-bevolkingsregister en tot het jaar 1939 als de persoonskaart wordt ingevoerd.

Overzicht van bevolkingsregisters bij het RAZ

Het bevolkingsregister werd opgemaakt door de secretarie van de gemeente en behoort daarom feitelijk tot het zogenaamde secretarie-archief. Het RAZ beheert de bevolkingsregisters van de verschillende gemeenten om praktische redenen als afzonderlijke archieven met eigen inventarissen. Let op: deze inventarissen geven alleen een overzicht van de beschikbare delen en niet over individuele personen.

Zie het informatieblad over Steden, dorpen en gehuchten voor een overzicht welke plaats tot welke gemeente behoort.

Brummen

2062 Bevolkingsregister Brummen, periode 1827-1939.

Gorssel

5057 Bevolkingsregister Gorssel, periode 1861-1939.

Laren

1076 Bevolkingsregister Laren, periode 1852-1939 met volkstellingen vanaf 1813.

Lochem

1075 Bevolkingsregister Lochem, periode 1831-1939 met volkstellingen vanaf 1813.

Verwolde

1008 Gemeente Verwolde, periode 1850-1854 met volkstellingen vanaf 1826

Warnsveld

3026 Bevolkingsregister Warnsveld, periode 1840-1939 met volkstellingen vanaf 1814.

Zutphen

0308 Bevolkingsregister Zutphen, periode 1842-1939.

Wat staat er precies in?

Het bevolkingsregister heeft zich in de loop van de tijd voortdurend ontwikkeld, zowel wat vorm als wat inhoud betreft. Zo zijn er verschillende modellen in gebruik geweest. Waren de eerste nog vrij eenvoudig van opzet, de laatste modellen kennen wel 20 kolommen met gegevens.

Het is belangrijk te realiseren dat de registers informatie geven over een bepaald tijdvak. Na 10 of meer jaar werden de registers afgesloten. De gegevens uit de afgesloten registers noteerde men dan in de nieuwe delen. Een familie die lang op één adres of in één gemeente woonde, moet u dus in meerdere delen volgen.

In het algemeen kunt u de volgende inhoud verwachten:

Kolom

Titel

Toelichting

1 Volgnummer Volgnummer van de ingeschrevene binnen het gezin of huishouden
2 Datum van inschrijving Datum van inschrijving in het register, zie ook kolom 14
3 Familienaam  
4 Voornaam/-namen  
5 Geslacht  
6 Relatie tot het hoofd van het gezin Met de vermeldingen in deze kolom is de familierelatie te herleiden
7 Geboortedatum  
8 Geboorteplaats  
9 Burgerlijke staat O=ongehuwd, H=gehuwd; W=weduwenstaat; S=gescheiden
10 Veranderingen in de burgerlijke staat  
11 Kerkgenootschap  
12 Beroep  
13 Adres straatnaam, huis- en/of wijknummer.
14 Datum van vestiging in de gemeente  
15 Vorige woonplaats  
16 Datum van vertrek uit de gemeente  
17 Waarheen vertrokken  
18 Overlijdensdatum  
19 Opgave omtrent het wettig domicilie  
20 Overige opmerkingen  

 

Lijst met afkortingen, stempels en aanduidingen

In de registers vindt u diverse afkortingen, stempels en aanduidingen. De meest voorkomende zijn:

Aanduiding

Betekenis

D.B De persoon staat in het dienstboderegister (vrouwen én mannen).
Invaliditeitswet O.R. Wet ingevoerd in 1919. Gaf mensen bij invaliditeit een inkomen.
Landweer Reserveleger als vervanging van burgerwachten.
L.S. Landstorm: vrijwillige landmacht (niet te verwarren met de militaire eenheid van de Waffen-SS Landstorm die in 1944 werd ingevoerd).
N.v. Niet verwant aan het hoofd van het gezin.
O.I.L. Oost Indisch Leger
Ongevallenwet Wet ingevoerd in 1901. Het was de eerste sociale verzekeringswet in Nederland.
Oud. Rente/O.R. Geeft aan dat iemand ouderdomsrente genoot.
P.K. Geeft aan dat van deze persoon een persoonskaart is gemaakt.

 

Op www.geneaknowhow.net is een lijst met afkortingen gepubliceerd, oorspronkelijk opgemaakt door medewerkers van het Gemeentearchief Den Haag.

Raadpleging van de bevolkingsregisters

Het RAZ heeft vrijwel alle bevolkingsregisters gescand. Originele registers worden slechts bij uitzondering ter inzage gegeven, bijvoorbeeld als een scan of microfiche ontbreekt of erg slecht leesbaar is, dit ter beoordeling van de studiezaalmedewerker.

Brummen

In zijn geheel doorzoekbaar en in te zien op de website. U kunt via de collectie Genealogie zoeken op voor- en/of achternaam en op geboortedatum. Via de inventaris kunt u de delen geheel doorbladeren. Dat is vooral nuttig als u de bewoning van een wijk wilt reconstrueren. U kunt thuis gratis prints maken of opslaan. Helaas is bij een eerste indexering alleen de eerste voornaam voluit geschreven en van tweede en volgende voornaam alleen de beginletter. Dat heeft voor het zoeken vervelende consequenties. Momenteel wordt gewerkt aan het voluit schrijven van alle voornamen.

Gorssel

In zijn geheel doorzoekbaar en in te zien op de website. U kunt via de collectie Genealogie zoeken op voor- en/of achternaam en op geboortedatum. Via de inventaris kunt u de delen geheel doorbladeren. U kunt thuis gratis prints maken of opslaan. Over de periode vóór 1861 zijn geen bevolkingsregisters opgemaakt. Gezinskaarten zijn nooit door de gemeente Gorssel ingevoerd.

Laren

In zijn geheel doorzoekbaar en in te zien op de website. U kunt via de collectie Genealogie zoeken op voor- en/of achternaam en op geboortedatum. Via de inventaris kunt u de delen geheel doorbladeren. U kunt thuis gratis prints maken of opslaan. Over de periode vóór 1861 zijn geen bevolkingsregisters opgemaakt. Het register is over de gehele periode op wijk ingedeeld.

Lochem

In zijn geheel doorzoekbaar en in te zien op de website. Via de inventaris kunt u de delen geheel doorbladeren. U kunt alle registers ook op voor- en/of achternaam en op geboortedatum doorzoeken via de collectie Genealogie.

Verwolde

In zijn geheel doorzoekbaar en in te zien op de website. U kunt via de collectie Genealogie zoeken op voor- en/of achternaam en op geboortedatum. Via de inventaris van het archief van de Gemeente Verwolde kunt u de delen geheel doorbladeren. In 1854 ging de gemeente Verwolde op in de gemeente Laren.

Warnsveld

In zijn geheel doorzoekbaar en in te zien op de website. U kunt via de collectie Genealogie zoeken op voor- en/of achternaam en op geboortedatum. Via de inventaris kunt u de delen geheel doorbladeren. Dat is vooral nuttig als u de bewoning van een wijk wilt reconstrueren. U kunt thuis gratis prints maken of opslaan.

Zutphen

Het bevolkingsregister is geheel doorzoekbaar en in te zien op de website. U kunt via de collectie Genealogie zoeken op voor- en/of achternaam en op geboortedatum. Via de inventaris kunt u de kaarten alfabetisch doorbladeren. Ook de drie registers van het Garnizoen Zutphen over de periode 1877-1921 zijn op die manier ontsloten.

Openbaarheid en privacy

Alle registers tot en met 1920 zijn openbaar. In 1920 begon men met de invoering van de gezinskaarten. Deze administratie loopt tot 1939. De gezinskaarten berusten wel bij het RAZ, maar zijn niet openbaar. Gegevens uit de gezinskaarten kunnen alléén worden verstrekt wanneer alle personen op de gezinskaart zijn overleden. Persoonskaarten berusten niet bij het RAZ en zijn niet openbaar.* Via het CBG-Centrum voor Familiegeschiedenis is het wel mogelijk om een uittreksel te krijgen van een persoonskaart. Het RAZ bemiddelt niet bij het verkrijgen van gegevens uit persoonskaarten.

In de bevolkingsregisters kunnen gegevens voorkomen betreffende nog levende personen. De Algemene Verordening Gegevensbescherming stelt als voorwaarde dat gebruik van deze gegevens slechts is toegestaan ten behoeve van historisch, statistisch of wetenschappelijk onderzoek (ook het beoefenen van genealogie valt hieronder).

* Om praktische redenen zijn de persoonskaarten van Warnsveld en Zutphen over de periode 1938-1970 bij het RAZ gedeponeerd en zij ze daarom ook opgenomen in de inventaris. Zij zijn echter niet openbaar en vallen nog steeds onder de verantwoordelijkheid van de afdeling Burgerzaken van de gemeente Zutphen.

Valkuilen bij het onderzoek

  • Naast de basisregisters zijn er extra registers waarin uw voorouder kan voorkomen, bijvoorbeeld de registers van dienstboden, schippers of van gestichten (krankzinnigeninstituten en bejaardenhuizen). Zie hiervoor de inventaris van het bevolkingsregister van de betreffende gemeente of van het archief van de betreffende instelling (voor zover aanwezig).
  • Als een persoon verhuisde naar een andere gemeente dan werd zijn of haar naam doorgehaald in het bevolkingsregister. Kwam diezelfde persoon op een later tijdstip (maar binnen de looptijd van het register) weer op hetzelfde adres terug, dan werd die persoon nóg een keer op dezelfde bladzijde ingeschreven. Zo kan een persoon meerdere keren op één bladzijde in het register vermeld staan. Dit verschijnsel komt vooral voor bij knechten en dienstboden.
  • In Zutphen werd het systeem straatnaam-huisnummer ingevoerd in 1896; in de overige gemeenten binnen het gebied van het RAZ pas (ver) in de 20e eeuw. Vaak is het genoteerde adres een wijkaanduiding met volgnummer. Zie ook informatieblad Huisnummering.
  • Bedenk dat het register over het tijdvak 1842-1861 géén informatie bevat over de periode ná 1860 en ook niet vermeldt dat er bijvoorbeeld kinderen uit 1820 zijn die vóór 1842 al uit het ouderlijke huis vertrokken.
  • Het bevolkingsregister was een lopende administratie die voortdurend werd bijgehouden. Het wemelt dan ook van de mutaties die de overzichtelijkheid en leesbaarheid niet ten goede komen. Na een periode van 10 of meer jaar werden nieuwe registers aangelegd en werd de inhoud overgeschreven. Bekend is dat bij het overschrijven fouten zijn gemaakt.
  • Bij het maken van een afdruk uit een vastbladig register staat niet vermeld uit welke periode en welke gemeente deze afkomstig is. Noteer voor een juiste interpretatie van de gegevens de periode en de gemeente.
  • Ook andere bronnen bieden mogelijk informatie over uw voorouders. Bekijk de toelichting op de collectie Genealogie voor een overzicht van de geïndexeerde bronnen.


Literatuur en websites

  • R.F. Vulsma, Burgerlijke stand en bevolkingsregister (Den Haag 2002).
  • A. Knotter en A.C. Meijer (red.), De gemeentelijke bevolkingsregisters 1850-1920 in: Broncommentaren 2; Boedelinventarissen; De gemeentelijke bevolkingsregisters 1850-1920 (Den Haag 1995) 76-116. Digitaal beschikbaar via de website van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis.