Bouwvergunningen

Na de invoering van de Woningwet in 1901 werden gemeenten verplicht een bouwverordening op te stellen. Hierin staan de regels voor het bouwen, verbouwen, gebruik en slopen van gebouwen. Sindsdien worden in principe van alle afgegeven bouwvergunningen dossiers bewaard. Hierin zit meestal ook een bouwtekening. Dit is een (detail-)tekening van een bouwwerk, waarop onder andere alle afmetingen en materialen zijn aangegeven. In dit informatieblad vertellen we waar u bouwvergunningen en -tekeningen kunt vinden.

• De eerste bouwvergunningen
• Bewaard bij het gemeente-archief
• Andere bouwtekeningen van ná 1900
• Bouwtekeningen van vóór 1900
• Snel een bouwtekening vinden
• Kopiëren van een bouwtekening
• Valkuilen bij het zoeken
• Literatuur en websites

De eerste bouwvergunningen

Hoewel in de 19e eeuw al sprake was van verplichte bouwaanvragen met een tekening (in Zutphen al sinds 1867), is tot de invoering van de Woningwet in 1901 toch niet alles bewaard. De meeste bouwvergunningen die worden bewaard zijn dan ook van na 1901. Bij het archief wordt bij het begrip bouwvergunning vaak als eerste gedacht aan de tekeningen. Maar een tekening is eigenlijk alleen een bijlage bij de afgegeven bouwvergunning.

Het bewaren van bouwvergunningen is niet verplicht. Maar vanwege de cultuur-historische waarde is het tegenwoordig een goede gewoonte de bouwvergunningen toch voor altijd te bewaren; op papier of digitaal. Dossiers van bouwaanvragen waarvoor géén vergunning is gegeven, worden niet bewaard, maar vernietigd. In een dossier van een bouwvergunning is de aanvraag, eventuele correspondentie, de goedkeuring en bijna altijd de tekening opgeborgen.

Omdat pas in de negentiende eeuw werd begonnen met het bewaren van vergunningen en tekeningen, is er meestal niets beschikbaar van gebouwen van voor die tijd.

Bewaard bij het gemeente-archief

De series bouwvergunningen zijn aangelegd door de archiefafdelingen van de gemeenten. Er zijn vaak meerdere exemplaren van een bouwaanvraag bij verschillende afdelingen van de gemeente. Naast de ingekomen bouwaanvraag met tekening voor het college van B&W, werden de tekeningen ook wel gekopieerd voor de afdelingen Bouw- en Woningtoezicht, de Welstandscommissie en Brandweer. De archiefafdeling bewaard alleen de bouwaanvraag en tekening die door het college van B&W zijn goedgekeurd. Deze is vaak door een stempel met de datum van het besluit door B&W 'gewaarmerkt'.

De zo gevormde bouwdossiers moeten volgens de Archiefwet 1995 na 20 jaar worden overgebracht van het gemeentehuis naar een archiefbewaarplaats. Hier zijn ze dan openbaar en voor iedereen vrij te raadplegen. In de praktijk blijven bouwvergunningen om praktische redenen vaak langer bij de gemeente. Op aanvraag zijn de dossiers aan de balie van het gemeentehuis in te zien.

De series bouwvergunningen die bij het RAZ worden bewaard, zijn toegankelijk gemaakt in E-loket Bouwdossiers. Per gemeente en op straatnaam kan een adres worden gevonden. In de detailbeschrijving staat vermeld in welk jaar de vergunning is aangevraagd en verstrekt en wat het doel was van de aanvraag.

Andere bouwtekeningen van ná 1900

In gemeentelijke archieven

Veel gemeenten hadden de gewoonte om bouwtekeningen van gemeentelijke eigendommen niet op te nemen in de series bouwvergunningen maar in het archief van het gemeentebestuur (ook wel secretarie-archief genoemd). Het gaat dan om bijvoorbeeld tekeningen van openbare schoolgebouwen, sporthallen en bruggen en grote bouwprojecten. Gemeenten hebben soms ook huurwoningen in hun bezit. Bouwtekeningen van deze huizen worden ook in de archieven van de gemeentebesturen bewaard. Ook tekeningen van woningen die betrokken zijn bij stadsvernieuwingen worden bewaard in de archieven van het gemeentebestuur.

Zo werd in zowel Warnsveld als Zutphen een Bureau Wederopbouw ingesteld. In beide plaatsen was er zeer veel schade als gevolg van de Tweede Wereldoorlog. Het Bureau Wederopbouw had tot taak de plaatselijke wederopbouw te organiseren en in lijn te houden met de nationale en provinciale plannen. Het archief van Bureau Wederopbouw Gemeente Zutphen (0103) is als afzonderlijk archief te raadplegen. De Warnsveldse wederopbouwdossiers bevinden zich in het archief van de voormalige Gemeente Warnsveld (3002), inventarisnummers 1063-1065. In Zutphen en Brummen zijn er ook tekeningen te vinden in de archieven van de gemeentelijke afdelingen Dienst Openbare Werken (0005) en Dienst Gemeentewerken (2086). In deze archieven vindt u voornamelijk werktekeningen van gemeentelijke objecten als schoolgebouwen, bruggen en havens. Tenslotte kennen enkele gemeenten een aparte collectie van afgebroken of gesloopte panden:

• 1093 Collectie Gesloopte Panden Lochem.
• 3035 Collectie Gesloopte Panden Warnsveld.
• 5068 Collectie Gesloopte Panden Gorssel.
• De Collectie Gesloopte Panden Zutphen is inmiddels geïntegreerd in de serie bouwvergunningen.

In particuliere archieven

Het Regionaal Archief Zutphen beheert ook een aantal particuliere archieven waarin bouwtekeningen zijn opgenomen. Enkele voorbeelden:

• 0028 David Evekink Exploitatiestichting (tekeningen van voornamelijk arbeiderswoningen en de zogenaamde Oostenrijkse woningen aan de Deventerweg te Zutphen).
• 0247 Stichting Wijnhuisfonds (een instelling die sinds 1927 historisch waardevolle woningen in Zutphen restaureert).
• Architectenbureaus Meijer te Brummen (2032), Sobel te Zutphen (0412) en Warnaar te Warnsveld (3006).
• Notariële archieven (Lees meer in het informatieblad Notariële archieven)

Natuurlijk kunnen incidentele tekeningen in allerlei archieven voorkomen. Bijvoorbeeld tekeningen van de pachtboerderijen die het Oude en Nieuwe Gasthuis (archiefnummers 0110, 0407 en 0409) had in de omgeving van Zutphen. Hetzelfde geldt voor Stichting Het Bornhof (archiefnummers 0083, 0420 en 0427). Het archief van de Familie Colenbrander en de erven Van Sytzama (archiefnummer 0210) bevat dossiers die betrekking hebben op boerderijen in Brummen en in het bedrijfsarchief van de Handelsonderneming Reesink zitten tekeningen van bedrijfspanden in Amsterdam, Rotterdam en Zutphen.

In literatuur en documentatie

Het RAZ beschikt over een uitgebreide bibliotheek en collectie documentatie. In veel publicaties over gebouwen, wijken en dorps- en stadsgezichten zijn ter illustratie bouwtekeningen gebruikt en verklaard. Ook in biografieën, familiegeschiedenissen en genealogieën worden deze afbeeldingen van woningen opgenomen.

Collectie bibliotheek en documentatie; trefwoorden "bouwkunst" en "bouwkunde".

Bijzondere aandacht verdient de documentatie die de werkgroep Bouwhistorie van de Historische Vereniging Zutphen (archiefnummer 0373) heeft opgebouwd. Bijna 200 historische panden in de Zutphense binnenstad zijn uitgebreid beschreven met gebruikmaking van alle beschikbare bouwtekeningen.

Bouwtekeningen van vóór 1900

Ook vóór de invoering van de Woningwet in 1901 werden er bouwtekeningen gemaakt. In Zutphen was er al vanaf 1867 een verordening die het aanvragen van een vergunning mét een tekening verplicht stelde. Helaas zijn deze tekeningen niet consequent bewaard en opgeborgen. De bewaarde tekeningen zijn uit de serie ingekomen stukken van het archief van het gemeentebestuur (archiefnummer 0002) gehaald en als een aparte archiefstuk (dus zonder de bijbehorende administratie) toegevoegd aan de Collectie beeld en geluid.

Het archief van de Dienst Openbare Werken (0005) bevat daarnaast de registers met bouwaanvragen vanaf 1867, bijvoorbeeld van de tekeningen zonder vergunning, maar ook van huizen waarvan de tekening niet meer aanwezig is. Het betreft inventarisnummers 218 t/m 316; vraag ernaar bij de studiezaalmedewerker.

Bijzondere aanbeveling verdient de tentoonstellingscatalogus Bouwtekeningen uit het Zutphense Gemeentearchief 1800-1878.

Ook voor de meeste historische bouwtekeningen uit de gemeenten Brummen, Gorssel, Laren, Lochem en Warnsveld geldt dat ze ooit uit de archieven zijn gehaald en als afzonderlijk archiefstuk zijn opgenomen in de kaartencollecties. Ook deze zijn te bekijken via de Collectie beeld en geluid. Toch kunnen er in een enkel geval ook nog tekeningen voorkomen in de series ingekomen brieven van de archieven van de gemeentebesturen.

Snel een bouwdossier vinden

Het snelst vindt u een bouwdossier door rechtstreeks te zoeken in het E-loket Bouwdossiers. Hierin staan de meeste bouwdossiers die het RAZ bewaart. Grote kans dat een dossier over uw woning of bedrijfspand in dit overzicht is terug te vinden.

Mocht u het gewenste bouwdossier niet vinden of wilt u méér gegevens, dan kunt u met behulp van de toepassing "zoeken door alles" met één zoekopdracht alle digitale bestanden doorzoeken. Houdt u er rekening mee dat alleen de archieven en collecties die digitaal ontsloten zijn, worden doorzocht.

Reproductie van een bouwtekening

In het e-loket kunt u direct afbeeldingen van de bouwtekeningen aanvragen wanneer deze al gescand zijn. Bij goedkeuring krijgt u de scans via een downloadlink kosteloos toegestuurd. Let op: in het kader van privacywetgeving versturen wij standaard alleen de tekeningen. Wilt u iets anders, vermeldt dit dan expliciet in uw aanvraag. Van dossiers die nog niet gescand zijn, kunt u geen digitaal exemplaar aanvragen via het e-loket. Natuurlijk kunt u deze dossiers wel inzien op de studiezaal.

Wanneer u het dossier op de studiezaal inziet, kunt u zelf foto's of kopieën maken, mits de studiezaalmedewerker hiervoor toestemming geeft. Foto's nemen is kosteloos; de studiezaalmedewerker zal u wel vragen uw flits uit te zetten. Kopiëren kan op de studiezaal tot op maximaal A3 formaat. De kosten hiervoor bedragen € 0,30 voor een A4 en €0,50 voor een A3. U kunt bij onze studiezaalmedewerker ook een scanverzoek indienen. De kosten voor een 1 op 1 reproductie (papier en/of digitaal) van een bouwtekening bedragen €8,80. Dit kunt u pinnen of contant betalen bij de studiezaalmedewerker.

Valkuilen bij het zoeken

• Als uw huis ooit een ander adres/huisnummer heeft gekregen, kan het vinden van een bouwtekening soms lastig zijn. Het kan zijn dat u moet zoeken op het oude adres/huisnummer. Zie voor meer informatie ook het informatieblad Huisnummering.
• De bouwtekeningen van woningen die onderdeel zijn van een rijtje of complex, werden meestal geplaatst bij het laagste huisnummer. Ook kan het zijn dat op de bouwvergunning het gehele rijtje wordt vermeld, bijvoorbeeld Bachstraat 9-43 te Brummen.
• Bij grotere projecten werden tekeningen van hetzelfde type woning maar met een andere straatnaam op één adres bewaard, meestal op de alfabetisch eerste straat.
• Bij een grenswijziging tussen gemeenten moesten de bouwvergunningen worden overgedragen van de oude gemeente naar de nieuwe gemeente. Dit is bijvoorbeeld het geval bij sommige woningen in het buitengebied van Wichmond. Het verstandigst is om in de archieven van zowel de oude als de nieuwe gemeente te zoeken naar informatie.
• Zoekt u een bouwtekening van een (voormalig) gemeentelijk object, bijvoorbeeld een openbare school, dan moet u (ook) de archieven van het gemeentebestuur raadplegen.
• Nog lang niet alle archieven die het RAZ bewaart, zijn geïnventariseerd. Bij een zoekvraag in de databases krijgt u dus een onvolledig resultaat.
• Niet alle tekeningen zijn op adres zijn ontsloten. Tekeningen van woningen aan de Mr. Aalbersestraat kunnen bijvoorbeeld zijn beschreven als 'tekeningen van woningen in de Staatsliedenbuurt'.
• Omdat pas in de negentiende eeuw werd begonnen met het bewaren van vergunningen en tekeningen, is er meestal niets beschikbaar van gebouwen van voor die tijd.

Literatuur en websites

• B. Looper en B. Kuijs, Bouwtekeningen uit het Zutphense Gemeentearchief 1800-1878 (Zutphen 1988).
• Over de Zuidwijken: Woonwaarden aan de IJssel, een uitgave van H. Koopmans Projekten B.V. (1977).
• Op de pagina Collectie bouwvergunningen leest u meer over het zoeken in het e-loket Bouwdossiers.