Doop-, trouw- en begraafboeken
Doop-, trouw- en begrafenisboeken (voortaan afgekort tot DTB-boeken) zijn de meest gebruikte bronnen voor voorouderonderzoek vóór het jaar 1811 toen in de meeste Nederlandse gemeenten de burgerlijke stand werd ingevoerd. Anders dan de akten van geboorte, huwelijk en overlijden van ná 1811 zijn de DTB-boeken minder systematisch ingedeeld en bewaard, minder goed leesbaar en minder betrouwbaar van inhoud. Naast de DTB-boeken wordt vaak een vierde administratie tot deze soort bron gerekend, namelijk de lidmatenboeken. Deze boeken worden in het informatieblad Lidmatenboeken behandeld.
Dit informatieblad behandelt de DTB-boeken tot 1811. De begrippen boek en register worden hier door elkaar gebruikt.
- Herkomst
- Doopboeken
- Trouwboeken
- Begraafboeken
- Overzicht DTB's uit de gemeenten Brummen, Lochem en Zutphen
- Kerkelijke grenzen
- Toegangen
- Valkuilen bij het onderzoek
- Internet
- Literatuur en websites
Herkomst
De DTB-boeken zijn opgemaakt door de kerkelijke gemeenschappen (parochies of gemeenten). De eerste algemeen geldende regels voor het invoeren en inrichten van de DTB-boeken werden vastgesteld bij het Concilie van Trente en dateren van 1563. Pas na een aantal jaren werden in de regio Zutphen DTB-boeken ingericht. Het oudste register dateert van 1582 en betreft de Nederduits-Gereformeerde Gemeente Lochem. Vanaf 1772 was de koster verplicht kopieën van de boeken bijhouden, de zogenaamde contraboeken.
In 1811, bij de invoering van de burgerlijke stand, moesten de DTB-boeken worden ingeleverd bij de burgerlijke gemeenten. De registers werden beschouwd als retroacta (voorlopers) van de akten van de burgerlijke stand. Nog steeds staan de DTB-boeken bekend onder de benaming RBS (= retroacta burgerlijke stand). Overigens werden lang niet alle boeken overgedragen. Tot op heden berusten sommige boeken nog in de kerkelijke archieven.
In 1919 moesten de boeken door de gemeenten worden overgebracht naar het Rijksarchief in Gelderland (het huidige Gelders Archief te Arnhem). Daar werden ze geïnventariseerd en kregen ze een nummer (RBS-nummer). Door het steeds beter inrichten van de gemeentelijke archiefdepots is het sinds een aantal jaren mogelijk om de DTB-boeken te vervreemden van het Gelders Archief. Aangevuld met de exemplaren die altijd in de kerkelijke archieven zijn blijven berusten, beschikt het RAZ daarom over een grote collectie originele DTB-registers.
Doopboeken
In de doopboeken staan de namen van de dopelingen, ouders en getuigen vermeld. Veruit de meeste doopboeken uit de regio Zutphen zijn van gereformeerde origine. Dopen en huwen kon officieel alleen in de gereformeerde kerk. Doopboeken van katholieken komen daarom veel minder vaak voor en zijn vaak ook van jongere datum. Hetzelfde geldt voor de doopregisters van andere religies. Vooral voor de 17e-eeuwse boeken geldt dat ze meerdere administraties bevatten. Zo komt de combinatie doop- en huwelijksinschrijvingen en lidmatenadministratie in één boek regelmatig voor.
Trouwboeken
De trouwboeken bevatten in ieder geval de namen van bruid en bruidegom. Soms staan de namen van de wederzijdse ouders en getuigen vermeld en soms de woonplaatsen van bruid en bruidegom. Naast trouwregisters kunnen er ook registers van ondertrouw zijn. Deze zijn te herkennen aan de drie kruisen of strepen in de marge ter bevestiging van de huwelijksaankondiging op de drie zondagen voorafgaande aan de huwelijksvoltrekking. Net als de doopboeken geldt voor de trouwboeken in Gelderland dat ze een algemene functie hebben.
Proclamaties van huwelijken en de voltrekking van het huwelijk (ook van militairen) mocht alleen plaatsvinden in de gereformeerde kerken. Trouwboeken uit de 16e eeuw zijn in de regio Zutphen zeldzaam. De oudste boeken zijn vaak in combinatie aangelegd met de doop- en lidmatenregistratie. Trouwen voor de magistraat kon vanaf de 17e eeuw. Per 1 oktober 1795 werd het burgerlijk huwelijk ingevoerd ("trouwboeken van huwelijkscommissarissen").
Begraafboeken
In de begraafregisters staan de namen van de overledenen en de datum van begrafenis. Deze datum wijkt meestal niet veel af van de datum van overlijden. Daarnaast staat soms vermeld de naam van de partner en ouders en wat aanvullende gegevens zoals de kosten voor de begrafenis. De registers van de gereformeerde kerk hebben een algemene functie omdat de andere kerkgenootschappen pas aan het begin van de 19e eeuw een eigen begraafplaats kregen. Wel zijn er incidenteel door de andere kerkelijke gemeenschappen eigen overlijdensregisters bijgehouden. De begraafboeken in de regio Zutphen zijn incidenteel aangelegd vanaf de 17e eeuw, maar systematisch vanaf de 2e helft van de 18e eeuw.
Overzicht DTB’s uit de gemeenten Brummen, Lochem en Zutphen
Het RAZ bewaard DTB's van de meeste kerken in de gemeenten Brummen, Lochem en Zutphen. Maar ook de voormalige gemeenten Verwolde en Kring van Dorth hebben een korte periode DTB's opgemaakt. De overgeleverde boeken beginnen vaak in een willekeurig jaar en soms zijn er grote hiaten. Het kan ook voorkomen dat boeken elkaar overlappen. Om duidelijk te maken welke DTB's er zijn, heeft het RAZ heeft alle doop-, trouw- en begraafboeken uit haar werkgebied in een tabel gezet. Een groot deel van de DTB's zijn digitaal beschikbaar. In de tabel vindt u ook links naar deze scans.
Kerkelijke grenzen
Omdat de DTB's opgemaakt zijn door de kerkelijke overheden zijn voor onderzoek niet de burgerlijke gemeenten maar de kerkelijke gemeenten bepalend. Gaandeweg de 16e en 17e eeuw werden die grenzen vastgesteld. In de loop van de tijd werden zij ook wel eens gewijzigd. In de onderstaande tabel wordt per plaats verwezen naar de kerkelijk gemeente waartoe men behoorde of waar men doorgaans kerkte.
Plaats | Kerkelijke gemeente |
---|---|
Ampsen | Lochem |
Barchem | Lochem |
Bosheurne | Lochem |
Brummen | tot 1626 gecombineerd met Hall |
Coldenhove | Hall |
Cortenoever | Brummen |
Eefde | Warnsveld |
Eerbeek | Hall |
Empe | Brummen |
Epse | Deventer |
Exel | Lochem |
Dochteren (Groot- en Klein-) | Lochem |
Hall | tot 1626 gecombineerd met Brummen |
De Hoven | Brummen |
Kring van Dorth | Bathmen |
Langen | Lochem |
Laren | tot 1684 bij Lochem |
Leuvenheim | Brummen |
Nettelhorst | Lochem |
Oeken | Hall, Voorst |
Oolde | tot 1684 bij Lochem daarna bij Laren |
Rhienderen | Brummen |
Tonden | Hall, Voorst |
Verwolde | tot 1684 bij Lochem daarna bij Laren |
Voorstonden | Brummen, Hall |
Warnsveld | Warnsveld |
Zutphen | Zutphen |
Zwiep | Lochem |
Toegangen
Zoeken in de DTB-boeken kan op verschillende manieren:
- Bij het Gelders Archief zijn de in het verleden gemaakte klappers ("blauwe naamlijsten") op vrijwel alle Gelderse DTB-boeken als database op de website geplaatst. Het is wel raadzaam om te kijken in het overzicht welke boeken wel en welke boeken niet zijn geïndexeerd.
- Een populaire en zeer geschikte manier om de DTB-boeken toegankelijk te maken is het maken van transcripties. Door het oude, vaak moeilijk leesbare schrift om te zetten in moderne letters kan iedereen de boeken lezen. Eerst werden deze transcripties in getypte vorm uitgegeven. Men volgde bij de transcriptie de chronologische inschrijving. Soms werden de publicaties voorzien van een naamindex. Sinds de opkomst van internet worden de boeken ook digitaal aangeboden, waardoor de zoekmogelijkheden aanzienlijk groter zijn. De transcripties van boeken uit deze regio zijn over het algemeen van een goede kwaliteit.
- Het RAZ biedt via de inventarissen van de archieven scans aan van vrijwel alle DTB-boeken die zij beheert. Omdat de boeken chronologisch zijn ingericht, kan met enig bladerwerk een natuurgetrouwe afbeelding van het origineel worden bekeken en geprint.
- Particulieren plaatsen scans en indexen op internet. De ontwikkelingen hierin gaan erg snel. De kwaliteit is erg wisselend.
- Voor de militaire huwelijken zijn twee afzonderlijke indexen beschikbaar in de studiezaal, die verwijzen naar de trouwboeken van de gereformeerde gemeente, van de magistraat en van de huwelijkscommissarissen. Hierin is ook informatie te vinden over de verschillende van de 17e tot de 19e eeuw in Zutphen gelegerde regimenten en hun commandanten.
- Tenslotte geldt nog voor enkele boeken dat zij ontsloten zijn middels niet-gedigitaliseerde indexkaartjes (bijvoorbeeld de huwelijksinschrijvingen van Zutphen, 17e eeuw) of dat ze in het geheel nog niet zijn ontsloten.
Valkuilen bij het onderzoek
- Voor 1811 is een eenduidige spelling van de naam vaak niet aan de orde. In één boek kunnen dezelfde personen met een andere spelling zijn genoteerd. Zoek vooral op alle naamsvarianten.
- Patroniemen zijn persoonsnamen afgeleid van de naam van de vader. Bijvoorbeeld: Jacobus is de zoon van Hendricus Martens. Hij wordt niet vermeld als Jacobus Martens maar als Jacobus Hendricuszn.
- In de Achterhoek namen bewoners van boerderijen vaak de naam aan van de boerderij.
- Katholieken in de regio Zutphen kerkten in de staties die op verschillende plaatsen in regio werden gesticht, bijvoorbeeld in Baak, Eerbeek-De Horst en Vorden.
- De eerste DTB-boeken zijn soms nogal primitief en verwarrend ingericht. Zo komt het voor dat in één boek de inschrijvingen van dopen, huwelijken en lidmaten zijn geschreven, soms zelfs door elkaar.
- Een datum in een doopboek moet niet worden verward met de datum van geboorte; idem een datum in een grafregister met een overlijdensdatum en een datum van afkondiging met de huwelijksvoltrekking zelf.
- Ook andere bronnen bieden mogelijk informatie over uw voorouders. Bekijk de actuele inhoudsopgave van de collectie genealogie voor een overzicht van de geïndexeerde bronnen.
Internet
De DTB-boeken worden met de komst van internet op verschillende sites digitaal aangeboden. Regelmatig worden die gegevens aangevuld. Het RAZ is niet betrokken bij en verantwoordelijk voor de gegevens die op deze wijze worden aangeboden. Voor de regio Zutphen zijn de volgende sites extra van belang:
- Gelders Archief
- Genealogie in de Achterhoek
- Oostgelders Tijdschrift voor Genealogie en Boerderijonderzoek (OTGB)
- Veluwse Geslachten
Literatuur en websites
- H.L. Driessen, De retroacta van den burgerlijken stand in Gelderland (Utrecht 1933).
- Pieter van Wissing (eindred.), Geldersen gezocht. Gids voor stamboomonderzoek in Gelderland (Arnhem, Den Haag 1996).
- R. de la Haye, Latijnse woorden, etc. (Maastricht 1990).
- Website CBGlCentrum voor familiegeschiedenis.