Memorieboek

15 augustus 2018

Memorieboek

Het RAZ heeft twee memorieboeken of dodenboeken uit de late Middeleeuwen in haar collectie. Wat zijn dit voor boeken?

 

Herdenken van doden

Een manier om de doden te herdenken, ze onder aandacht te brengen van God. Zo zou je het opdragen van missen ter nagedachtenis van overleden dierbaren kunnen omschrijven. In middeleeuwen en nieuwe tijd kwam dit veel voor. Familieleden, maar ook religieuze gilden of broederschappen lieten missen opdragen voor overledenen in de Sint Walburgiskerk. Het was een manier om verzekerd te zijn van een voordurend gebed zonder dat men zelf voor de overledene hoefde te bidden.

Met name welgestelde personen konden zich een dergelijke luxe permitteren. Want geestelijke instellingen verleenden een dergelijke dienst niet voor niets. In schenkingsakten en testamenten lieten mensen geld of goederen na aan de vicarissen, waarbij een deel van de schenking vaak een vergoeding voor het opdragen van missen was.

Mortuarium, doden- of memorieboek

De missen of memoriën werden opgetekend in het zogenaamde Mortuarium, Doden- of Memorieboek. Hierin werd per dag genoteerd voor wie er een memoriedienst gehouden moest worden en door wie. Het Regionaal Archief Zutphen bewaart twee van dergelijke dodenboeken. Het memorieboek van het vrouwenconvent Adamanshuis, en van de vicarissen van de Sint Walburgiskerk. Deze laatste is gedateerd op begin zestiende eeuw, maar in ieder geval van vóór 1537. Het is, in tegenstelling tot het memorieboek van het Adamanshuis, in het Latijn en bevat naast een overzicht van de liturgie, de op te dragen missen en afschriften van schenkingsakten en testamentaire beschikkingen.

Het belang van het memorieboek

Het is een boek dat niet alleen met fraai is vormgegeven, voorzien van gerubriceerde initialen en zorgvuldig is ingebonden, maar ook inhoudelijk nu nog van groot belang is. Zo biedt het ons een blik op de geloofsbeleving van de katholieke gelovigen, maar ook op de geestelijke instelling van de vicarissen. Daarnaast kunnen de namen van de mensen voor wie de memoriediensten werden gehouden, voor genealogische onderzoekers van groot belang zijn.

Boeken opzettelijk vernietigd

Tijdens de reformatie zijn veel van dergelijke boeken opzettelijk vernietigd of simpelweg in de vergetelheid geraakt. Het mortuarium van de vicarissen van Sint Walburgis is waarschijnlijk in deze periode in particulier bezit gekomen. In 1963 is het boek door het rijk van een Duitse particulier gekocht en heeft het een plaats gekregen in Zutphen. Om dit prachtige boek onder de aandacht te brengen, heeft het RAZ besloten het boek ook digitaal te ontsluiten.

Welke memorieboeken heeft het RAZ?

Het RAZ heeft twee memorieboeken:

 

Digitaal

Beide boeken kunt u via raadplegen via de scans die aan de inventaris zijn gekoppeld. Het geoefende oog zal in het memorieboek van de vicarissen van de Sint Walburgiskerk snel de namen van de overledenen ontwaren, vaak in hun gelatiniseerde vorm. Zo lezen we geen ‘Bernard’, ‘Herman’, of ‘Mechteld’; maar ‘Bernardus’, ‘Hermanus’ en ‘Mechteldis’. In de collectie Personen kunt u dit boek op naam doorzoeken. Van het memorieboek van het Adamanshuis is een transcriptie beschikbaar. Deze transcriptie treft u aan bij inv.nr. 1 van bovengenoemde inventaris van het Adamanshuis.

Literatuur en websites

  • Guus Goorhuis e.a., Memorieboek of calendarium-necrologium van het Sint Plechelmuskapittel te Oldenzaal, (interneteditie 2009).
  • H.J. Leloux, ‘Een laatmiddeleeuws "memorieboek" uit de kring der moderne devoten’, in: Ons Geestelijk Erf, deel 52-2 (juni 1978) pag. 229-243
  • Memoria in beeld. Middeleeuwse memorievoorstellingen uit Nederland, website van het Onderzoekinstituut voor Geschiedenis en Cultuur, Universiteit Utrecht.