Autografen (5/5): Veranderende tijden en polarisatie

Stagiair Jan van den Hombergh verdiepte zich in de autografencollectie van Alexander baron Schimmelpenninck van der Oye (1839 –1918), die bij het Regionaal Archief Zutphen wordt bewaard. Hij schreef vijf afleveringen voor de nieuwsbrief over de onderwerpen die hij in deze brieven tegenkwam. Dit is aflevering 5 het laatste deel in deze serie: Veranderende tijden en polarisatie.

Veranderende tijden en polarisatie

Door Jan van den Hombergh

Afsluitend de brief die deze reeks heeft geïnspireerd. Het is een brief uit 1860 van de Duitse theoloog Johann Joseph Ignaz von Döllinger (1799-1890) die hij aan een onbekende ontvanger schrijft. Hij leeft in roerige tijden waarin ingrijpende gebeurtenissen elkaar in rap tempo opvolgen: “Es ist jedenfalls eine höchst eigenthümliche, von Katastrophe zu Katastrophe wie im Vogelflug forteilende Übergangszeit, in der wir leben.” En Duitsland lijkt een speelbal van dit alles te zijn. Hij voorziet een nieuwe revolutie in Zuid-Duitsland, waar Noord-Duitsland van zal profiteren. Döllinger kreeg bijna gelijk. In het decennium na deze brief zou het nog versnipperde Duitsland door een reeks oorlogen tot een eenheidsstaat worden.

Lichtpunt in duistere tijden

Maar Von Döllingers brief biedt ook een lichtpunt in duistere tijden. In een tijd dat in Duitsland de katholieke kerk steeds fanatieker werd en aansluiting bij Rome zocht – met een chic woord het ultramontanisme – vond de katholieke Von Döllinger het juist tijd voor de christenen (in Duitsland) om samen te komen. Hij schrijft zijn brief aan een protestant en zegt dat zoveel van diens denkbeelden op de zijne lijken. “Er is meer waarover we het eens zijn”, meent Von Döllinger, “dan waarover wij het oneens zijn en dat is al een boel tegenwoordig.” Hij wil samenkomen en toch elkaars verschillen accepteren in plaats van deze op te zoeken. Von Döllingers woorden lijken gegrepen uit een willekeurig krantenartikel of tv-interview van de tegenwoordige tijd. En ook hier kreeg hij gelijk, al duurde het wel wat langer. Net als in Nederland verzuilde Duitsland in de loop van de negentiende eeuw langs religieuze lijnen.

Afbeeldingen:

• Boven:Von Döllingers liberale standpunten, waaronder kritiek op de pauselijke onfeilbaarheid, leidde in 1871 tot zijn excommunicatie. (Wikipedia)
• Onder: Von Döllinger had een grote vriendenkring in binnen- en buitenland; op deze foto zit hij (tweede van links) in een tuin met onder andere William Gladstone en Lord Acton. (Letters of Lord Acton)

Lees ook: 

• Autografen (1/5): Ruzie met de pers
• Autografen (2/5) Tikkie van toen
• Autografen (3/5): Bollenrage
• Autografen (4/5): Overplaatsing