Viabundus: Een rekeninstrument voor reizen in Hanzetijd

Het traject Zutphen naar Keulen in 1400 ter hoogte van Wezel (schermafbeelding 25 april 2022 uit Viabundus)

In oktober 2018 startte aan de Radboud Universiteit het onderzoeksproject Communicatie tussen Hanzesteden: de onderlinge relaties weerspiegeld. Maartje A.B. werkt binnen dat project aan een proefschrift over de Hanzegeschiedenis van de steden rond Zuiderzee, Rijn, Maas, Waal en IJssel. Steeds meer steden willen weten welke invloed de Hanze had op hun stadsgeschiedenis. Welke rol speelde hun stad eigenlijk in het netwerk van Hanzesteden? Promovenda A.B. gebruikt voor haar onderzoek verschillende instrumenten. Viabundus is er daar één van.

Van Zutphen naar Keulen

Stel, je reisde in het jaar 1400 van Zutphen naar het 160 kilometer verderop gelegen Keulen. Enig idee hoe lang je daar over deed en welke hindernissen je moest overwinnen? De website Viabundus rekent het voor je uit! Als je te voet reisde, deed je er vier dagen en een paar uur over. Had je een dringende mededeling en vond je een snelle bode, dan duurde de reis nog maar 28 uur. Volgens de huidige interactieve kaart van Viabundus moest je op liefst twaalf plaatsten je buidel trekken om tol te betalen. Uitbreiding en verbetering van de kaart kan dat aantal tolplaatsen zelfs nog doen toenemen.

Berekenen van lange afstanden

Op Viabundus kun je routes uitstippelen over lange-afstandswegen in Noord-Europa tussen circa 1350 en 1650. Het platform bevat een kaart met lange-afstandsroutes, een routeplanner, een jaarmarktkalender en een database met informatie over onder andere dorpen, steden, tollen en stapelmarkten die de lange-afstandsreiziger onderweg tegenkwam.

Voor de gebieden Nedersaksen en Saksen-Anhalt is een eerste versie van de kaart en database echt af, maar het Nederlandse subproject is nog in bewerking. Andere gebieden, zoals Vlaanderen, bevatten een minimale hoeveelheid informatie en wachten nog op een projectcoördinator. Toch is ervoor gekozen om de kaart nu al beschikbaar te stellen. Zo kan alle recent verzamelde informatie, verbeteringen en aanvullingen worden verwerkt. Al deze gegevens zijn vrij te gebruiken en te downloaden met een vermelding naar de makers.

Basis: Hansische Handelsstraßen

De huidige kaart bevat alle routes die in de jaren zestig van de twintigste eeuw zijn beschreven in de atlas Hansische Handelsstraßen. Het Viabundus-project begon namelijk ooit met het idee om de kaarten uit deze atlas simpelweg te digitaliseren. Dit groeide al snel uit tot een plan om de routes te verbeteren met behulp van onderzoek dat in de tussentijd gedaan was of op basis van oude kaarten. Daarnaast is informatie toegevoegd over plaatsen die van invloed waren op het gebruik van de wegen. Er is een aantal typen plaatsen gekozen die vooral voor kooplieden grote invloed hadden, zoals tollen en jaarmarkten. Zeeroutes bevat de Viabundus-kaart nog niet. Mogelijk kunnen die in een toekomstig project toegevoegd worden. Dat maakt de berekeningen voor steden als Kampen en Hamburg natuurlijk een stuk completer.

Samenwerking

Een kaart van zo’n groot gebied is alleen te maken door samen te werken. Viabundus is dan ook een samenwerking van onderzoeksinstituten en universiteiten in Lübeck, Göttingen, Magdeburg, Aarhus en Nijmegen. A.B. coördineert het Nederlandse deelproject. Alle informatie is standaard beschikbaar in het Engels. Daarnaast is een deel van de informatie ook beschikbaar in het Nederlands, Duits en Deens. Het platform is niet alleen interessant voor het oplossen van allerlei historische vraagstukken, maar ook heel goed inzetbaar in tentoonstellingen en in het onderwijs.
Het Erfgoedcentrum Zutphen is een van de partners van het promotieproject. Door financiële ondersteuning en de levering van scans en transcripties van de oude stadsrekeningen zorgt het Erfgoedcentrum voor ondersteuning.

Aanvullende informatie

Meer informatie over Viabundus vindt u onder de knop documentatie van de website. Meer informatie over het promotieonderzoek van Maartje A.B. vindt u op haar blog.