Verbond in beeld

Sinds 18 juni trekt de Verhaal van Gelderland Zomertoer door de provincie Gelderland, waarbij de Gelderse geschiedenis in de schijnwerpers staat. Zaterdag 2 juli is de toer op het 's Gravenhof in Zutphen. Die dag staat in het teken van de vroege middeleeuwen. En twee weken later, op 16 juli, wordt in dit kader in de gerestaureerde Eusebiuskerk de gratis toegankelijke tentoonstelling over hertog Karel van Gelre geopend. Speciaal voor deze tentoonstelling wordt van een van de Gelderse Verbondsbrieven uit 1418, die van het Kwartier van Arnhem, een replica getoond.

Deze replica, inclusief 3D-prints van de zegels, wordt gemaakt op basis van foto’s die van het origineel zijn gemaakt. Dat is op 4 en 24 mei gebeurd bij het Regionaal Archief Zutphen, waar het origineel zich bevindt. Hoogleraar oudere Nederlandse letterkunde Johan Oosterman geeft een mini-videocollege over de inhoud en de betekenis van deze Verbondsbrief. Ook de opnamen hiervoor werden in Zutphen gemaakt, op 25 mei. (fotoselectie)
Een uniek project waar wij graag aan meewerkten omdat het moderne digitaliseringstechniek in dienst stelt van het opnieuw analogiseren van een historisch archiefstuk.

Waarom zijn deze Verbondsbrieven zó belangrijk voor de Gelderse geschiedenis?

Het beleid van hertog Reinald IV van Gelre (ca. 1365-1423) wordt gekenmerkt door laksheid en willekeur, en hij dreigt te overlijden zonder wettige nakomelingen. Opvolgingsgesteggel was ook al aan de orde bij eerdere hertogen van Gelre uit de huizen Gelre en Gulik en was zelfs aanleiding voor de Eerste Gelderse successieoorlog 1371-1379. De Gelderse edelen en steden zijn het zat en besluiten voor hun belangen op te komen. In 1418 sluiten de ridders en steden van de vier kwartieren van het hertogdom Gelre een verbond, waarin zij duidelijke afspraken maken om in het vervolg:

• Eendrachtig op te treden
• Zelf te beslissen wie zij als landsheer erkennen
• Hun rechten en privilegiën te verdedigen
• Ter vergadering te komen wanneer één van de partijen daartoe aanleiding ziet
• Op te komen voor de landsheerlijke rechten van hun heer naar keuze

Dit verbond is de eerste aanzet tot een gestructureerd gemeenschappelijk optreden van de ridderschap en steden. Het voornemen om bijeen te komen wanneer dat nodig is, betekent de geboorte van de landdagen. Nog geen echte democratie, wel een verdergaande beperking van de absolute macht van de landsheer. En daarmee toch al een vroege verschijningsvorm van onze eigenzinnige volksaard.

Het verbond moet worden gezien in de context van al eerder ontstane en groeiende betrokkenheid van de steden en de Gelderse ridderschappen bij het landsbestuur. Die invloed nam daarna verder toe ten koste van het centraal gezag van de landsheer, een ontwikkeling die zich vooral in de Lage Landen, het westen van Duitsland en Italië voltrok. Dat was mogelijk doordat steden de vorsten belastinginkomsten konden verschaffen, waarmee zij het toenemende gebruik van huursoldaten in hun oorlogsvoering konden betalen. In ruil daarvoor dwongen steden privileges (stadsrechten) af, waarmee stadsgemeenschappen steeds machtiger politieke gemeenschappen werden, die zelfs hun landsheer konden verwerpen.

Met dank aan

Margarete Svensson, erfgoedfotograaf;
Thomas Verhoeven, 3D-fotograaf en eigenaar Tijdlab
Prof.dr. Johan Oosterman

Bronnen:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Graafschap_Gelre
https://nl.wikipedia.org/wiki/Hertogdom_Gelre
https://nl.wikipedia.org/wiki/Staten_van_de_Kwartieren
https://mijngelderland.nl/inhoud/verhalen/samenwerking-tussen-steden-en-ridders-in-het-hertogdom