Peilschaal uit de 19e eeuw terug op nieuwe IJsselkade
De gemeente Zutphen heeft een historische peilschaal herplaatst aan de IJsselkade. Het gaat om een Rijks peilschaal uit 1868. Hiermee werd in vroeger tijden dagelijks de waterstand van de IJssel afgelezen. Deze hardstenen peilschaal kwam vorig jaar aan het licht tijdens archeologisch onderzoek voorafgaand aan de herinrichting van de IJsselkade. Voor de aanleg van de trappen langs de IJssel moest het bovenste deel van de peilschaal wijken. Dit deel is na restauratie weer op de oorspronkelijke hoogte ingemetseld in de zijmuur van de oude trap naar de IJssel bij het oorlogsmonument aan de IJsselkade, even ten zuiden van de Marspoortstraat.
Schaalverdeling in ‘ellen’
Kenmerkend aan de peilschaal is de schaalverdeling volgens het in 1870 afgeschafte Nederlands metriek stelsel. Hierbij staan de meters nog als ‘ellen’ aangeduid. Oorspronkelijk bevond de onderzijde van de bijna vijf meter lange peilschaal zich in een put die via een ijzeren buis in verbinding stond met de IJssel. Zo kon de waterstand ook bij laagwater tot een niveau van 2,38 meter boven ‘Amsterdamsch Peil’ worden afgelezen.
Historisch waterpeil
Het Amsterdams Peil was gebaseerd op het gemiddelde vloedniveau van het IJ en was vanaf 1829 het voorgeschreven nulpunt voor alle Rijks peilschalen in Nederland. Bij nauwkeurigheidswaterpassingen in 1880-1881 werd voor Zutphen echter een afwijking van 145 millimeter geconstateerd. Op 30 augustus 1892 kwam er daarom direct naast de natuurstenen peilschaal een nieuwe peilschaal op de juiste hoogte volgens het Normaal Amsterdams Peil (NAP). Dit was een geëmailleerde ijzeren peilschaal, waarvan de onderste helft eveneens bij het archeologische onderzoek werd aangetroffen.
Beide Zutphense peilschalen waren tot 1966 in gebruik. In dat jaar kwam er een stalen damwand direct naast de oude kademuur. De bovenzijde van de peilschalen en de kademuur werden uitgebroken en daarna aangevuld met grond en puin. Na meer dan vijftig jaar is een deel van de hardstenen peilschaal nu weer te zien. Door extreem laagwater staat de peilschaal momenteel nog even helemaal ‘droog’. Maar bij een normale waterstand kan het (historische) waterpeil van de IJssel weer worden afgelezen.
Fotobijschriften
1) De hardstenen Rijks peilschaal uit 1868 en zijn geëmailleerde opvolger uit 1892 tijdens het archeologisch onderzoek voorafgaand aan de herinrichting van de IJsselkade. (foto Erfgoedcentrum Zutphen)
2) Herplaatst stuk peilschaal in de zijmuur van de oude trap naar de IJssel nabij het oorlogsmonument aan de IJsselkade. (foto Erfgoedcentrum Zutphen)