Terugblik op symposium themajaar 1572
In 2022 stond Zutphen, samen met 48 andere gemeenten, stil bij ‘De geboorte van Nederland’, in het jaar 1572. Er zijn dit themajaar verschillende exposities, films, uitvoeringen en lezingen georganiseerd. En om de "wrede moord op Zutphen" eens goed uit te zoeken, is Johan Visser gevraagd te onderzoeken wat er waar is van die geschiedenis. Onlangs is zijn boek hierover gepresenteerd. Op 16 november, de dag dat die wrede moord zou hebben plaatsgevonden, hield de Historische Vereniging Zutphen in nauwe samenwerking met de Stichting Walburigskerk Zutphen, een symposium als afsluiting van dit themajaar.
Kees Vos van de Stichting Walburgiskerk heette de bezoekers van harte welkom en hij meldde meteen dat het samenwerkingsverband zeker een vervolg zal krijgen. Daarna nam Adriaan van Oosten, voorzitter van de Historische Vereniging Zutphen, het woord. Hij vertelde dat 16 november een beladen dag was voor Zutphen: 450 jaar geleden ging het helemaal mis. Maar voordat hij inging op de geschiedenis en de eerste spreker, prof. dr. Herman Pleij, introduceerde, benoemde hij ook nog even de samenwerking met onder andere het Erfgoedcentrum Zutphen - die dit herdenkingsjaar initieerde.
Nationale feestdag
Professor Pleij, emeritus hoogleraar historische Nederlandse letterkunde, nam de volgende vraag onder de loep: “Waarom kent Nederland als een van de zeer weinige westerse landen geen nationale feestdag rond de stichting van de staat? Hoe komt het dat de Opstand lange eeuwen voornamelijk gezien en gevierd is als een aangelegenheid van wat nu de Randstad heet?” Pleij vond dat er aanleidingen genoeg waren voor zo’n feestdag. “Maar ja, het was ook een burgeroorlog, dat is niet mooi om te herdenken.” Ook de strijd tussen de protestanten en de katholieken was niets voor een feestelijke dag. Pleij refereerde aan de strijd die hij thuis in discussies ervaart. Hij protestants en zij katholiek.
Hij legde tijdens zijn betoog het verschil uit tussen typologie (format van de geschiedenis) en topistiek (vaststaande feiten). Het toen al bestaande fake news, de rol van geruchten en volksliederen, waarvan het Wilhelmus het oudste is. Met af en toe een kwinkslag nam hij in een boeiende lezing de toehoorders mee door de geschiedenis van die tijd. Pleij besloot met een wens: “Het motto in ons wapen, Je maintiendrai (ik zal handhaven), zou veranderd moeten worden in: Moet kunnen!”
Toespraak Zelensky
Na de pauze werd prof. dr. Judith Pollmann, hoogleraar Vroegmoderne Nederlandse Geschiedenis, door Van Oosten geïntroduceerd. Pollmann publiceerde in 2021 samen met Raymond Fagel het boek 1572: Burgeroorlog in de Nederlanden. Ook heeft zij Johan Visser begeleid bij zijn onderzoek naar het bloedbad in Zutphen.
Professor Pollmann begon met een herinnering aan 31 maart, de toespraak van president Zelensky aan de Nederlandse Tweede kamer. “De inname van Den Briel is bij velen weggezakt, inclusief het nut van herdenken. De 450ste viering van de opstand tegen tirannie is fundamenteel voor jullie land en maatschappij.” Inderdaad: 1572 is een indrukwekkend en ingewikkeld verhaal dat inspiratie biedt voor vandaag.
Pollmann had het over de vier v’s die bij dit herdenkingsjaar horen: vrijheid, verdraagzaamheid, verbondenheid en verscheidenheid. “We waren daar naar op zoek, maar hadden het in 1572 nog niet gevonden.”
Bloedbad
Pollmann had in 2020 contact met Hendrik Haafkens van het Erfgoedcentrum Zutphen, die vroeg of zij een student had die het verhaal over het bloedbad in Zutphen kon uitzoeken. Zij schoof Johan Visser naar voren, die vervolgens onderzoek én bijzondere ontdekkingen heeft gedaan.
“Hoe komen we aan dit soort nieuwe kennis? 1) Vertrekken uit de context en verwachtingen van toen, 2) meer kennis van herinnerings- en vergeetpolitiek en 3) bronnen en bronnenkritiek. In het archief was duidelijk niets te vinden over een bloedbad. Maar vaak kun je iets vinden op andere plekken, buiten de stad moet worden gezocht naar verhalen”, besloot Pollmann haar lezing.
Van Oosten sloot af met een dankwoord aan de sprekers. Mede voor de inzet van de mensen van de Historische Vereniging Zutphen, het Erfgoedcentrum Zutphen en de vele vrijwilligers die deze middag mogelijk hadden gemaakt. “We hebben nu een bredere context over het verhaal in 1572, rondom het verhaal van Johan. Het waren onderhoudende en interessante verhalen.”