Vijftiende-eeuwse archiefkist weer terug in Zutphen

Bezoekers kunnen er niet omheen: in de hal van het Regionaal Archief Zutphen (RAZ) aan de Spiegelstraat pronkt sinds kort een eikenhouten kist. En het is niet zomaar een kist: hij stamt uit de vijftiende eeuw en is waarschijnlijk voor de stad Zutphen gemaakt om belangrijke documenten in te bewaren. Deze ‘privylege kiste’ werd afgelopen jaar herontdekt, was vervolgens te bewonderen in de tentoonstelling over Zutphen in 1572 en heeft daarna deze, passende nieuwe plek aan de Spiegelstraat gekregen – weer voor iedereen te zien.

De vraag naar de kist kwam van onderzoeker Irene Rooker, destijds historica bij de Universiteit Utrecht. Zij was bezig met een onderzoek naar archiefkisten en -kasten en ‘privylegekisten’ in het hertogdom. Haar vraag kwam bij het RAZ terecht en onze historica, Mirjam van Velzen-Barendsen, ging voor haar op onderzoek. Had Zutphen dergelijke kisten en waar waren die dan?

Gerestaureerd

Van Velzen meende dat de archiefkist waarop Rooker doelde, wel eens de kist zou kunnen zijn die in steundepot Zwolle stond. Dat kon conservator Christiaan te Strake van de Musea Zutphen bevestigen. De kist stond namelijk decennia, misschien zelfs wel eeuwenlang, in de Burgerzaal. Voor de tentoonstelling in het Stedelijk Museum Zutphen, ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van het Stadsarchief in 2001 is hij zwaar en kostbaar gerestaureerd. Sindsdien was hij in beheer bij het museum, totdat hij na de verhuizing van het museum van de Rozengracht naar het Hof van Heeckeren aan het ’s Gravenhof in het depot in Zwolle belandde.

De exacte leeftijd van de archiefkist is onbekend, maar wellicht wordt er aan de hand van een splinter hout van de kist binnenkort een dendrochronologisch onderzoek gestart. Daarmee is het mogelijk om de leeftijd van het hout te bepalen..

De veiligste plek?

Veel Gelderse en Duitse steden hadden een dergelijke stevige opbergplaats voor bijvoorbeeld de stadsrechten en privileges. Vaak werden ze in een kerk neergezet, omdat die werd beschouwd als de veiligste plek van de stad. Desondanks zijn veel van deze kisten door oorlog en rampen verloren gegaan. Dat deze kist de tand des tijds heeft doorstaan, is dus bijzonder.

Geroofd

Helaas is er nog heel weinig bekend over hoe de stad deze kist gebruikte. In de stadsrekening van 1446 wordt een ‘privylege kiste’ genoemd. Het is mogelijk dat daarmee deze kist werd bedoeld. Naast deze kist had de stad ook nog andere kisten om papieren en zegels in te bewaren. Bijvoorbeeld een stadskist en een aflaatkist. Tijdens de plunderingen van 1572 werden veel van deze kisten opengebroken en vernield. De inhoud lag verspreid op de grond of werd geroofd. De Hertog van Alva nam bovendien alle privileges in beslag en vervoerde ze in kisten en koffers naar Arnhem.

‘Nije kiste’

Het is onduidelijk wat er toen met de ‘privylege kiste’ uit 1446 is gebeurd. Misschien werden de privileges wel met kist en al op een wagen geladen. Maar het is ook mogelijk dat de kist in Zutphen achterbleef of werd vernield. In 1575 kwam een groot deel van de belangrijke documenten terug naar Zutphen. Ook werden steeds meer nieuwe kisten gemaakt om alle belangrijke zaken in te bewaren. In 1576 laat het stadsbestuur twee nieuwe kisten maken voor de waag. Meester Willem Hiddinck maakt in 1594 een kist voor de sleutels van de standspoorten en in 1595 werkt hij ‘in ’t raadthuis aan de nije kyste’. Ook was er een klein ‘kystgen’ met drie sloten, waarin rekeningen en brieven waren opgeborgen.

Nieuwe plek

De archiefkist was een mooie aanvulling op de expositie over ‘1572 – De geboorte van Nederland’, het thema van 2022. Hij is daarom opgehaald uit het steundepot en in de tentoonstelling in de Burgerzaal en de Walburgiskerk kwam hij geheel tot zijn recht. Het idee om de kist na de tentoonstellingen terug te brengen naar het steundepot in Zwolle werd al snel verworpen en nu de expositie afgelopen is, heeft hij een vaste plek gekregen in de hal van Regionaal Archief Zutphen aan de Spiegelstraat. De studiezaal is geopend van dinsdag tot en met donderdag van 10.00 tot 16.00 uur.