Tweede register Kentenissen
Kentenissen, wat zijn dat? En wat betekent dat ‘tweede register’? Marjan Hartsuiker, e-depotbeheerder bij het Erfgoedcentrum Zutphen legt het in dit artikel uit.
“Kentenissen (betekenis: kennis, bekentenis en beslissing) zijn verslagen van vrijwillige rechtspraak. In Zutphen had je de schepenbank en de schepenen verzorgden daar de rechtspraak. Zo was daar de criminele rechtspraak, de civiele rechtspraak en de vrijwillige rechtspraak. Dat laatste kun je zien als het werk dat notarissen nu doen. Burgers wilden vastleggen wat onderling afgesproken was. Al deze afspraken zijn vastgelegd in boeken die kentenissen heten. Er zijn verslagen gemaakt van 1445 tot 1811. Wat nu getranscribeerd is, is het tweede verslagenboek, het tweede register.”
Oud-rechterlijk archief
De boeken waar het over gaat komen uit het oud-rechterlijk archief. Sinds enige tijd kon men in het digitale archief al wel de scans inkijken van het register zelf, maar dankzij de hulp van vele vrijwilligers worden al deze oude teksten ontcijferd en de transcripties worden in PDF online gezet. Het is bedoeld om de bronnen beter vindbaar te maken voor onderzoekers. Dat ontcijferen was niet altijd makkelijk, in deze oude tijden had men een andere spelling en deze werd niet consequent doorgevoerd. Soms waren woorden doorgehaald of zo slecht leesbaar door vegen en vlekken dat enige creativiteit en interpretatie op zijn plaats was.
Vrijwilliger Diederik Rijs heeft zich volledig ingezet om deze lijvige registers, rond de 300 pagina’s elk met ingewikkelde vijftiende-eeuwse handschriften, te ontcijferen. Het eerste register (1445 – 1453) is ook door hem verwerkt. Dat is een jaar geleden online gekomen en deze maand heeft het Erfgoedcentrum Zutphen ook aandacht geschonken aan dit werk in de rubriek Erfgoed van de week. “Wat het bijzonder maakt is dat Rijs leuke en opmerkelijke passages naar voren laat komen in een apart document. Een voorbeeld: man en vrouw gaan uit elkaar en ze maken de afspraak dat ze beiden geen nieuwe partner zullen nemen. En de pas geslachte koe moest goed verdeeld worden. Ook is er een recept over het maken van inkt in te vinden, dat staat daar zomaar tussendoor”, vertelt Marjan.
“Het zijn vaak kleine stukken geschreven tekst. Die heeft aan die een huis verkocht voor zoveel geld en daar zit nog een rente op. Men legde deze afspraken vrijwillig vast en dat was daarmee een kentenis, een vastlegging van afspraken tussen mensen. Leuk was ook om te lezen dat een vrouw op haar sterfbed, omwille van haar zielenheil, bekent dat een document waarin zij en haar man een rente overdragen aan een ander echtpaar, vals is. Zij heeft het document zelf laten schrijven en bezegeld met een valselijk verkregen zegel van een man die al overleden was”, diept Marjan op uit de transcriptie.
Zoekwoorden
Het is tegenwoordig zo makkelijk om met een enkel steekwoord te vinden wat je zoekt. Maar de transcriptie geeft de originele schrijfwijze van die tijd weer. In de inleiding bij de transcriptie worden tips gegeven om makkelijker te vinden wat men zoekt. Maar u moet er rekening mee houden dat een woord op verschillende manieren in de tekst kan staan, omdat er geen vaste spellingsregels waren. Er wordt dus wel wat eigen inbreng van de onderzoeker verwacht. Genoeg materiaal om door te nemen en je misschien over te verbazen.Ga naar kentenissen in het archief.
Met dank aan alle vrijwilligers die zich inzetten om dit bijzondere werk te doen en toegankelijk te maken.
Afbeelding: Litho door P.W.M. Trap naar een tekening uit 1855 van Willem van der Worp met een voorstelling van de rechtspraak in de Vierschaar van het Raadhuis (nu de Burgerzaal) te Zutphen. (fotocollectie Zutphen, fotonummer SZU002029983)