De Hanzepodcast, feit of fictie 1/4: Splinter Loeff

Door Luuk de Jong

De Hanzepodcast: de Zeerover is speciaal voor dit Hanzejaar 2023 gemaakt. Deze podcast vertelt het verhaal van Splinter Loeff, een zeerover die in 1437 in Zutphen is komen wonen. Uiteindelijk hebben zijn acties de stad veel juridisch getouwtrek en kopzorgen voor het stadsbestuur bezorgd. Maar wat is in de podcast nou precies feit, en wat is nou fictie? In deze kleine serie van artikelen probeer ik dat zo goed mogelijk uit te leggen, zodat u voor, tijdens of na het luisteren van de podcast, precies weet wat er écht is gebeurd halverwege de vijftiende eeuw!

Allereerst bespreken we de feiten, en met wie kunnen we beter beginnen dan the man itself? Splinter Loeff, de grote hoofdpersoon in het verhaal. Toen hij in 1437 samen met zijn vrouw Hensken voor de Zutphense stadspoorten stond, had hij al een turbulent leven achter de rug. Dat begon al in Utrecht, de stad waar Splinter vandaan komt. In Utrecht was er een machtsstrijd gaande tussen twee partijen, de Ligtenbergers en de Lockhorsten. Splinter had zich, mogelijk samen met zijn broers, bij de Lockhorsten gevoegd. De tweestrijd leidde tot een gewapende stadsopstand die uiteindelijk mislukte, waardoor Splinter, samen met zijn kameraden, voor de rest van zijn leven werd verbannen uit de stad.

Zoenbrief

Maar daar stopt het verhaal van Splinter nog zeker niét! Volgens de nieuwste bevindingen van historicus Diederik Rijs heeft Splinter in de jaren na zijn verbanning met zijn vrouw en twee dochters in Holland gewoond. Pas vanaf het jaar 1433 zien we hem weer verschijnen in de historische bronnen, toen hij betrokken zou zijn geweest bij de rooftocht op het schip van de Kampense handelaar Herbert Rezen. Ruim drie jaar later heeft Splinter zich officieel verzoend met Kampen via een zoenbrief, die nu in het stadsarchief van Zutphen ligt. Ook ligt er nog een afschrift in Kampen. Die verzoening is van groot belang! Zonder zoenbrief had hij het Zutphense burgerrecht mogelijk nooit gekregen.

Houthandel

Toen Splinter eenmaal was gesetteld in Zutphen, startte hij net zoals veel ondernemers een handel in hout. Hij handelde met partijen uit Holland, maar ook met het Duitse achterland. Hier maakte hij gebruik van de handelsprivileges van de Hanze. Hij had dus geluk dat hij is gaan wonen in een stad die lid is van dat grote handelsnetwerk dat zich uitstrekte van Engeland tot het huidige Estland. Deze handel heeft hem grote welvaart bezorgd, dat blijkt uit de stadsrekeningen die Diederik uitvoerig heeft bestudeerd. In 1446 kocht hij een statig pand uit 1250 op de hoek van de Groenmarkt en de Barlheze. Het huis zelf bestaat helaas niet meer, maar de oostgevel, de kelder en de noordmuur zijn er nog!

We denken dat Splinter twee dochters heeft gekregen met zijn vrouw Hensken. Eén daarvan is mogelijk Alyt, al weten we dat niet helemaal zeker. Wat we wél weten is dat hij na zijn dood tweehonderd gulden moest betalen aan het St. Nicolaasklooster in Utrecht, waar zijn dochter Jutte ingetreden was. Maar dat hij geld had, dat bleek natuurlijk wel uit zijn grote huis, maar ook uit het feit dat hij in 1448 het 'meetambt' heeft gepacht. Deze functie, waarin hij de verantwoordelijkheid kreeg om toezicht te houden op de maateenheden van alle op de markt gebrachte goederen, werd ook wel de dye mate genoemd. Dit ambt was alleen weggelegd voor de rijkste handelaren van de stad.

Wat de feiten betreft leidde Splinter dus een succesvol en welvarend leventje in Zutphen. Maar we hebben het natuurlijk nog niet gehad over de verschrikkelijk spannende rechtszaak die eraan zat te komen. Hoe dat precies in zijn werk ging lees je in het volgende artikel in deze serie.

Wil je de podcast beluisteren? Dat kan onder andere op Spotify: https://open.spotify.com/episode/7ajjZWpphKdkOP1tM5tXiQ.