Historische foto's in de Spiegelstraat
Barlhezekwartier
De buurt waar je nu bent, heeft een rijke geschiedenis. Het Barlhezekwartier is namelijk een van de oudste stadsdelen van Zutphen; het ontstond al in de twaalfde eeuw als handelswijk aan de IJssel.
Deze straat, de Spiegelstraat was de hoofdstraat met belangrijke, hoge huizen. In 1442 werd het Nieuwe Gasthuis gebouwd. Dat is het hoge gebouw met de rode luiken. Naast het hoofdgebouw richting de Barlheze stonden de bijgebouwen van het gasthuis. Die werden in de loop van de tijd gesloopt en in 1948 bouwde Uitgeverij en Drukkerij W.A. Thieme dit pakhuis voor de opslag van de papiervoorraad. De gemeente Zutphen kocht het papierpakhuis in 1975. Sindsdien doet het pand dienst als openbare archiefbewaarplaats van de gemeente Zutphen.
In de middeleeuwen was het Barlhezekwartier een levendige wijk met veel handelaren, ambachtslieden en herbergen. Ook voor de Tweede Wereldoorlog was de Barlheze nog een straat vol winkels en cafés. De straat leidde de mensen van het station naar het centrum van de stad. Maar rond 1900 kreeg het buurtje rond de Barlheze te maken met overbevolking. Slechte huisvesting en armoede zorgden ervoor dat de buurt verpauperde.
Het bombardement van 14 oktober 1944 had veel invloed op het wijkje. Van de beoogde IJsselbrug werd 'slechts’ een brugpijler aan de Hovense kant getroffen, maar in het gebied tussen de Spiegelstraat en het oude station was de schade enorm. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen voor de meeste winkels en cafés in de Barlheze woningen en enkele bedrijfspanden in de plaats.
De foto’s op deze gevelwand zijn uitgekozen door de buurtbewoners. Ze komen uit de rijke fotocollectie van het Erfgoedcentrum Zutphen. Samen brengen de foto’s de sfeer van deze buurt in de jaren 1900-1960 in beeld.
Foto's met beschrijvingen
1. Barlheze, omstreeks 1900
Rond 1900 was de Barlheze een levendige straat met veel winkels. Er waren vijf slagers, drie bakkers, drie groentehandelaren, drie kruideniers, een melkhandelaar en een schoenenwinkel. Verder waren er enkele ambachtelijke bedrijven zoals vier kappers, een smederij (zoals we op de foto zien) en maar liefst acht cafés. Alles bij elkaar waren er ongeveer 45 winkels, cafés of kleine bedrijfjes op de Barlheze. De meeste neringdoenden woonden achter hun bedrijfje. Tussen 1898 en 1996 kende de buurt ook een buurtvereniging, die vooral de eerste zeventig jaar van haar bestaan erg actief was. Zo organiseerde ze feesten rond zowel koninklijke - als haar eigen jubilea, sportieve samenkomsten en uitstapjes.
Bron: Fotocollectie Erfgoedcentrum Zutphen, fotonummer SZU002030704
2. Heukestraat, omstreeks 1900
Op het moment dat deze foto werd gemaakt van de bewoners van de Heukestraat, was er in hun straat en in de Spiegelstraat nog geen waterleiding. Die kwam er pas in 1929. Tot die tijd moesten de bewoners gebruikmaken van de waterpompen in hun straat. De komst van de waterleiding was een enorme verbetering voor de leefomstandigheden op het gebied van de hygiëne. Het slechte, niet gezuiverde water van de pompen bracht vele epidemieën met zich mee, zoals cholera in 1849, pokken in 1864, tyfus in 1856 en in 1857, weer cholera in 1866 en dysenterie in 1874.
In het midden van de foto is de hoge achtergevel van het Nieuwe of Sint Elisabethgasthuis te zien. Nu zijn het Regionaal Archief Zutphen en het Erfgoedcentrum Zutphen in dit markante gebouw uit 1442 gevestigd. Op de voorgrond bevindt zich de winkel van weduwe Been. Bij haar kon er behalve bier en koffie ook warm water worden gekocht. Warm water, dat gebruikt werd om de was te doen.
Bron: Fotocollectie Erfgoedcentrum Zutphen, fotonummer SZU002023862
3. Markt op het Broederenkerkplein, rond 1900
De weekmarkt in Zutphen is een eeuwenoude instelling. Aan het einde van de twaalfde eeuw gaf graaf Otto I stadsrechten aan Zutphen. Met die stadsrechten kreeg de stad vergaande privileges, waaronder het recht op eigen bestuur, eigen rechtspraak, tolvrijheden en het houden van week- en jaarmarkten. Hiermee stimuleerde de graaf de vestiging van vele kooplieden en schippers. Als burgers van Zutphen konden zij immers profiteren van die voorrechten. Daar stond wel tegenover, dat de graaf het recht had om belasting te heffen en om in geval van oorlog de burgers van de stad op te roepen om in zijn leger te dienen.
Firma Iliohan had een groothandel in fruit op het Broederenkerkplein. Op de foto worden appels verhandeld. Rechts de Broederenkerk met daarnaast het gymnastieklokaal. Links een deel van een boerderij, dan de melkwinkel van Eggink met daarnaast de zaak van Iliohan.
Bron: Fotocollectie Erfgoedcentrum Zutphen, fotonummer SZU002023584
4. Café Stationzicht, rond 1908
Deze foto is genomen op de hoek van de Barlheze en de Rozengracht. Vóór 1944 keek je vanuit dit pand op het Zutphense station. Dit oude station lag ten zuidwesten van het huidige, ongeveer op de plaats waar nu ROC Aventus ligt. Het werd in 1865 feestelijk geopend. Vanuit het station liepen treinreizigers de stad in via een brug (Pont Neuf) over de Berkel naar de Rozengracht en de Barlheze.
In de Tweede Wereldoorlog raakte het station zwaar beschadigd en werd een groot deel van de Rozengracht en Barlheze vernield, waaronder dit café. Na de oorlog besloot de gemeenteraad een nieuw station te bouwen ten noordoosten van het verwoeste station en om een nieuwe entree van het station naar de stad te maken. De statige stenen Pont Neuf werd afgebroken. Door deze veranderingen was de loop uit de Rozengracht en de Barlheze. Het werden rustige straten.
Bron: Fotocollectie Erfgoedcentrum Zutphen, fotonummer SZU002029000
5. Vleeschhouwerij Dormits, rond 1914
Veel bedrijvigheid van de Barlheze kwam van de Joodse inwoners van de straat. Eén zo’n Joodse bewoner was Jozef Dormits, een slager. Het vlees dat de slagers verkochten in deze tijd was afkomstig van dieren die ze zelf slachtten. Dat gebeurde op primitieve slachtplaatsen achter de winkel. Soms moest het vee zelfs door de huiskamer om de slachtplaats te bereiken. In 1930 werd er een centraal slachthuis op de Mars geopend met een speciale ruimte voor de joodse rituele slacht.
Over Dormits gaat het verhaal dat hij aan het einde van een warme zomerdag een koeienkop niet verkocht had. Die kop kon met het warme weer niet lang bewaard blijven, dus besloot hij om hem aan zijn buitenmuur te hangen in de hoop dat iemand hem zou meenemen. Groot was zijn verbazing echter toen er de volgende dag niet één, maar twee koeienkoppen hingen. Een andere slager met hetzelfde probleem had er zijn overgebleven koeienkop naast gehangen.
Bron: Fotocollectie Erfgoedcentrum Zutphen, fotonummer SZU002029141
6. Kreynckstraat, rond 1944
Het bombardement van 14 oktober 1944 is een zwarte dag in de geschiedenis van Zutphen. Om de aanvoerweg van de Duitsers naar West-Nederland te blokkeren, besloten de geallieerden de IJsselbrug te vernietigen. De bommen kwamen echter grotendeels op de woonwijk in het Barlhezekwartier en Waterstraatkwartier terecht. In een kleine twintig minuten werden 42 bommen van 500 pond afgeworpen. Het bombardement heeft diepe sporen achtergelaten.
De oorlogsschade in deze wijk was enorm en veel bewoners vluchtten weg, uit angst voor herhaling van het bombardement, ook al waren hun huizen nog in orde. De mensen die hun huizen kwijt waren geraakt, kregen vaak een woning toegewezen van spoorwegmensen, die vanwege de staking bij het spoor waren ondergedoken. Bij de wederopbouw van de wijk werden naast woningen ook enkele bedrijven gebouwd.
Bron: Fotocollectie Erfgoedcentrum Zutphen: fotonummer SZU002-20450_027
7. Oude Gasthuissteeg, 1958
Het is goed mogelijk dat hier twee werknemers van likeurstokerij en wijnhandel Vetter & Co. op de foto staan. Zij poseren tegen de zijmuur van het huidige archiefgebouw aan de Oude Gasthuissteeg. Te zien zijn de dichtgemetselde raam- en deurkozijnen, die in de 19e eeuw werden aangebracht toen de begane grond van het pand was verbouwd tot een complex van huurwoningen. In de jaren vijftig en zestig was dat pand eigendom van de firma Vetter. Deze firma bezat nog veel meer gebouwen in de omgeving, onder andere op de Spiegelstraat 8 tot en met 22 en op de Kreynckstraat 1 tot en met 11. De firma kon de huizen goedkoop opkopen, omdat ze bouwvallig waren door schade van de Tweede Wereldoorlog. De firma Vetter had het plan om tussen de Spiegelstraat en de Kreynckstraat een ciderfabriek op te richten. Die fabriek is er nooit gekomen. Heel langzaamaan zijn de huizen in deze straten gerestaureerd en verkocht.
Bron: Fotocollectie Erfgoedcentrum Zutphen, fotonummer SZU002024162
8. Spandoek themajaar 2025: 80 jaar vrijheid
In deze wissellijst sluiten we aan bij het themajaar van het erfgoedcentrum.
2025 heeft als thema: 80 jaar vrijheid.
Bron: Fotocollectie Erfgoedcentrum Zutphen