Joods vastgoed
De Radboud Universiteit Nijmegen startte in 2021 met het onderzoek over de rol van de gemeente tijdens en na de Tweede Wereldoorlog met betrekking tot Joods vastgoed. Al voor de zomer van dat jaar ontvingen burgemeester Annemieke Vermeulen en de voorzitter van de joodse gemeente de onderzoekers in de Zutphense synagoge.
Op 14 oktober 2021 vond daar een publieke bijeenkomst plaats over het onderzoek. Het onderzoeksrapport is 8 april 2022 overhandigd aan de gemeente Zutphen, waarna de adviescommissie beoordeelde in hoeverre de onderzoeksvragen waren beantwoord en suggesties deed over de omgang door de gemeente met de uitkomsten. De adviescommissie bestond uit personen uit de joodse gemeenschap, uit de journalistiek en uit de niet-professionele onderzoekswereld. Op 12 april 2022 werd het rapport in een tweede publieke bijeenkomst in de Zutphense synagoge gepresenteerd en toegelicht. Het verscheen onder de titel: Joodse burgers in Zutphen: onteigening en rechtsherstel en is in pdf beschikbaar op de site Zutphen.nl.
Voor het Regionaal Archief Zutphen is dit project hiermee beëindigd, de vervolgstappen, mede naar aanleiding van deze tweede bijeenkomst, zijn door de gemeente Zutphen. Op basis van het rapport is advies ingewonnen bij Gerdien Verschoor. Zij heeft dit vertaald in een voorstel om de joodse geschiedenis van de oorlog zichtbaar en voelbaar te maken. Dit rapport is in december 2023 in de raad besproken die de aanbevelingen heeft overgenomen.
Hieronder kunt u de verschillende berichten nalezen die verschenen over dit project:
- 'Herinneringen aan huizen, verhalen van mensen' (18 december 2023)
- Presentatie rapport Joods vastgoed en vervolg (13 april 2022)
- Gemeente Zutphen ontvangt rapport onderzoek Joods vastgoed (8 april 2022)
- Onderzoek rol gemeente bij Joods vastgoed van start (2 oktober 2021)
Let op: eventuele bijeenkomsten genoemd in deze berichten hebben al plaatsgevonden.
‘Herinnering aan huizen, verhalen van mensen’
(Nieuwsbericht op 18 december 2023)
Om de Joodse geschiedenis van de oorlog zichtbaar en voelbaar te maken, ontwikkelt de gemeente Zutphen een verhalenkast. De kast komt in 2024 op een prominente plaats in het stadhuis te staan. Daar zal ook een stadswandeling starten. Daarna zal de verhalenkast door de gemeente gaan reizen en op verschillende plaatsen te zien zijn.
Het idee komt voort uit het onderzoek naar het handelen van de gemeente rond Joods vastgoed tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. In 2021 liet het college van burgemeester en wethouders de Radboud Universiteit hier onderzoek naar doen. De conclusies en aanbevelingen in het rapport dat toen verscheen nam het college over.
Om de omvang van het leed van de Joodse gemeenschap, de diepte ervan en de zeggingskracht naar de toekomst toe op een integere en invoelbare manier te kunnen adresseren, heeft het college advies ingewonnen van Gerdien Verschoor, adviseur over ander andere erfgoed. Zij stelde, na een reeks gesprekken met belanghebbenden en nabestaanden, voor een verhalenkast te laten maken. Die kast biedt plek aan persoonlijke verhalen, verbonden aan Joodse huizen. Er komt een lespakket bij en bij de kast start ook een stadswandeling door Joods Zutphen.
Kinderboek
Een van de andere voorstellen van Verschoor is een kinderboek te schrijven voor leerlingen van groep 7 en 8. Ook dat idee heeft de gemeente omarmd. Het is de bedoeling dat dit uiterlijk in 2025 verschijnt.
Holocaust Remembrance Day
Daarnaast wil het college in gesprek met de Joodse gemeenschap over behoud van Joods erfgoed in de gemeente en Holocaust Remembrance Day krijgt een vaste plek in de jaarlijkse kalender van herinneren.
> Download rapport 'Herinnering aan huizen, verhalen van mensen'
Presentatie rapport Joods vastgoed en vervolg
(Nieuwsbericht op Zutphen.nl, 13 april 2022)
De gemeente Zutphen ontving gisteravond het rapport over het Joods vastgoed uit handen van professor Wim van Meurs. Hij heeft met een de onderzoeksgroep van de Radboud Universiteit de rol van de gemeente onderzocht in en na de Tweede Wereldoorlog.
De onderzoeksvragen richtten zich op de rol van de gemeente rondom het Joods vastgoed:
- Heeft de gemeente Zutphen zelf panden gekocht van Joodse inwoners?
- Heeft de gemeente Zutphen belastingen geheven over vastgoed van Joodse eigenaren tijdens de periode dat zij niet over dit eigendom konden beschikken?
Conclusies
Professor van Meurs gaf in zijn toelichting aan dat het onderzoek zich richt op en beperkt tot de beantwoording van deze twee vragen. Uit het onderzoek blijkt dat de gemeente Zutphen zelf geen panden heeft aangekocht van Joodse inwoners of stelselmatig belasting heeft geheven over het vastgoed in deze periode. Tegelijk faciliteerde de gemeente wel de onteigening met de uitvoerende diensten zoals de inzet van politie, het leeghalen van panden en opslaan van inboedels. Ook heeft de gemeente nauwelijks hulp geboden aan Joodse inwoners die terugkeerden na de oorlog.
De conclusie dat de twee onderzoeksvragen met ‘nee’ beantwoord kunnen worden, betekent niet dat de gemeente daarmee goed heeft gehandeld. Burgemeester Annemieke Vermeulen benadrukte dat de houding van de gemeente kil was, dat er geen warme hand werd uitgestoken naar de inwoners die dat juist zo hard nodig hadden.
Vervolg
Het rapport werpt licht op een klein stukje van de veel grotere geschiedenis die het leven van veel van onze Joodse inwoners heeft getekend. Tot op de dag van vandaag wordt er nog veel leed gevoeld over de verschrikkingen van die tijd. Tijdens deze avond deelden een aantal nabestaanden hun persoonlijke verhaal. Verhalen die belangrijk zijn om te vertellen. Daarom kondigde de burgemeester ook aan dat er nog een vervolg komt op deze avond, juist omdat het gesprek hierover blijvend moet worden gevoerd:
We gaan goed met elkaar nadenken hoe we dit vervolg kunnen vormgeven. Ik begrijp heel goed dat dit rapport weer herinnert aan alles wat er ook niet is gebeurd en het gemeentebestuur toen heeft nagelaten. En dat het daarom wellicht ook voelt alsof er zaken onaangeroerd blijven, waar men meer van had willen horen. Met dat gevoel willen we zorgvuldig omgaan, daarom nemen we even de tijd om te bedenken in welke vorm dat passend is. We zullen daarbij ook kijken naar mogelijkheden om aan te dringen op meer onderzoek, dat wellicht ook op nationaal niveau moet plaatsvinden.
Rapport online te lezen
Het rapport van de Radboud Universiteit kunt u hier inzien.
Gemeente Zutphen ontvangt rapport onderzoek Joods vastgoed
(Nieuwsbericht op Zutphen.nl, 8 april 2022)
De gemeente Zutphen heeft het rapport ontvangen waarin beschreven staat hoe de gemeente tijdens en na de Tweede Wereldoorlog is omgegaan met het Joods vastgoed dat door de bezetters is afgenomen. Dit rapport is gemaakt in opdracht van de gemeente. Het onderzoek is uitgevoerd door wetenschappers van de Radboud Universiteit Nijmegen. Een ingestelde commissie onder voorzitter Rik de Lange heeft de gemeente geadviseerd over het rapport en de conclusies.
Duidelijkheid over rol gemeente
Burgemeester Annemieke Vermeulen: ‘Het is goed dat we het rapport hebben mogen ontvangen. Het geeft veel duidelijkheid over de rol van de gemeente Zutphen rondom het vastgoed van onze Joodse inwoners tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Uit het onderzoek blijkt niet dat het gemeentebestuur destijds een actieve rol heeft gespeeld in het kopen van onteigende woningen van onze Joodse inwoners of hun nabestaanden of het naderhand heffen van belastingen over onteigend vastgoed. Tegelijk is er ook geen handreiking gedaan vanuit de gemeente als erkenning van de verschrikkingen die hebben plaatsgevonden. Geen handreiking die recht deed aan de ernst van het leed dat de Joodse gemeenschap heeft ondergaan. Daarom vinden we het als college belangrijk dat we de herinnering aan deze gebeurtenissen levend houden, ook over de weinig helpende rol van de gemeente.’
Donkere periode moet zichtbaar blijven
Ook de gemeenten Apeldoorn en Deventer hebben eenzelfde onderzoek laten uitvoeren. De drie gemeenten hebben afgesproken om samen een project te gaan uitvoeren zodat ook voor de komende generaties deze donkere periode zichtbaar blijft. We willen zo meerdere initiatieven mogelijk gaan maken. Bijvoorbeeld een gezamenlijke expositie over dit onderwerp. We willen samen met het Etty Hillesum Centrum en ons Erfgoedcentrum een educatief programma opzetten over dit onderwerp in relatie tot de thema’s vrijheid en racisme. Het is vooral de bedoeling om Joodse inwoners en bestaande stichtingen en groepen die al werken aan het vertellen van dit verhaal daarbij te betrekken en waar mogelijk ondersteunen.
Bijeenkomst op 12 april
Het onderzoeksrapport wordt gepresenteerd en overhandigd aan betrokken inwoners en nabestaanden en aan de gemeente Zutphen. Dit zal gebeuren op dinsdag 12 april tijdens een bijeenkomst in de synagoge in Zutphen aan de Dieserstraat 11 om 19.30 uur. U bent hiervoor van harte uitgenodigd.
Onderzoek rol gemeente bij Joods vastgoed van start
(Nieuwsbericht op Erfgoedcentrumzutphen.nl, 2 oktober 2021)
De Radboud Universiteit Nijmegen is gestart met het onderzoek over de rol van de gemeente tijdens en na de Tweede Wereldoorlog met betrekking tot Joods vastgoed. Al voor de zomer ontvingen burgemeester Annemieke Vermeulen en de voorzitter van de joodse gemeente de onderzoekers in de Zutphense synagoge. Op 14 oktober vindt daar een publieke bijeenkomst plaats over het onderzoek.
Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog gingen de Nederlandse gemeenten verschillend om met het feit dat de Duitse bezetters de eigendommen van Joodse inwoners hebben gevorderd. Door digitalisering van archiefmateriaal en het koppelen van gegevens is gebleken dat een aantal gemeenten daarin verkeerd heeft gehandeld. Nabestaanden, Joodse organisaties, de media en historische verenigingen deden daarop een oproep om dit verder te laten onderzoeken.
De gemeente Zutphen heeft de opdracht voor dat onderzoek gegeven aan de Radboud Universiteit. Burgemeester Annemieke Vermeulen: "Ik vind het belangrijk om te weten hoe de gemeente heeft gehandeld. Dat voel ik ook als een verplichting naar de generatie die dit aangaat en geraakt heeft. Daarnaast is het van belang voor de huidige en toekomstige generaties om deze zaken op te helderen. Fijn dat het onderzoek nu loopt en ik hoop dat mensen die zich verbonden voelen met het onderzoek komen luisteren op 14 oktober.”
Uitnodiging bijeenkomst
Iedereen die zich verbonden voelt met dit onderzoek is welkom om op 14 oktober om 19.30 uur in de synagoge aan de Dieserstraat 11 om meer te komen horen over het onderzoek. Burgemeester Vermeulen vertelt daar welke vragen de gemeente heeft en de onderzoekers van de universiteit gaan in op de opdracht en de manier waarop ze deze uitvoeren. Vanwege de coronamaatregelen is aanmelden nodig. Dat kunt u doen door een email te sturen aan Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
Bent u niet in de gelegenheid om deel te nemen aan de bijeenkomst, maar heeft u vragen of wilt u uw verhaal of een familiegeschiedenis met de onderzoekers delen? Stuur u dan een email naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. of vult u het contactformulier van de Radboud universiteit in via deze link.
Op de foto: Voor de zomervakantie starten de onderzoekers van de Radboud Universiteit in de synagoge aan de Dieserstraat met een korte ontmoeting met burgemeester Annemieke Vermeulen. V.r.n.l. Pieter Slaman projectleider Zutphen Radboud, Marieke Oprel onderzoeker Radboud, burgemeester Annemieke Vermeulen, prof. Wim van Meurs hoofdonderzoeker, Rob Lezer voorzitter Joodse gemeente NIG de Stedendriehoek, Ron Elsinga archivaris Regionaal Archief Zutphen, Hendrik Haafkens Erfgoedcentrum Zutphen, Mirjam Vriend junior-onderzoeker Radboud. (foto: Jolanda van Velzen)